381
جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه

به‌رغم عدم اتهام او به غلو، ارتباط تنگاتنگ او با جابر و اتهام افزودن مطالبی به آثار جابر نشان می‌دهد که او به‌لحاظ اندیشه در مسیر اندیشه جابر حرکت می‌کرده و اگر جابر را در زمان خود در معرض اتهام به غلو بدانیم، طبیعتاً او نیز در معرض این اتهام خواهد بود.

محمد بن سنان

وی راوی دو روایت خلقتِ نوری خاص پیشین۱، یک روایت خلقت نوری خاص۲ و یک روایت نخستین مخلوق۳ است. نجاشی او را ضعیف دانسته۴ و طوسی با ذکر این‌که تضعیف شده برخی کتب او را مشتمل بر غلو و تخلیط دانسته۵ و دو طریق برای خودش به آثار غیر تخلیطی و غیر غالیانه ابن سنان ذکر کرده است که در یکی از طرقش محمد بن علی صیرفی قرار دارد و همان‌طور که خواهیم دید، خود متهم به غلو است.

از مجموع احادیثی که کشّی ‌‌‌‌درباره او نقل کرده می‌توان دریافت که در مجموع، سعد بن عبداللّه و احمد بن محمدبن عیسی ‌‌‌‌درباره او نظر مثبتی داشته‌اند.۶ در مقابل، فضل بن شاذان و شاگردش علی بن محمد بن قتیبه نظری بس منفی ‌‌‌‌درباره او و نیز محمد بن علی ابوسمینه داشته‌اند.۷ محمد بن سنان یک راوی پُرروایت بوده که در بسیاری از ابواب حدیث نقل می‌کرده و با توجه به دیدگاه‌های نسبتاً مثبتی که در کتب رجال از احمد بن محمد بن عیسی و سعد بن عبداللّه ‌‌‌‌درباره محمد بن سنان نقل شده۸ و نیز شمار بالای روایاتی که آنها در کتب روایی از محمد بن سنان نقل کرده‌‌اند، می‌توان گفت قمی‌ها، در کل، او را قبول داشتند و او را از متهمان به غلوِّ مستحق تبعید نمی‌دانستند. گفتنی است که بیشترین تعداد نقل از مفضل بن عمر در الکافی و

1.. کلینی، الکافی، ج۱، ص‌۴۴۲؛ شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۲، ص‌۳۱۳.

2.. شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص‌۱۱۷.

3.. کلینی، الکافی، ج۱، ص‌۴۴۱.

4.. نجاشی، رجال، ص‌۳۲۸.

5.. شیخ طوسی، فهرست، ص‌۴۰۶.

6.. کشّی، رجال، ص‌۵۰۳.

7.. همان، ص‌۵۴۶.

8.. همان، ص‌۵۰۲و۵۰۷.


جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
380

امامی نیز او را در زمره غلات برشمرده‌اند.۱ کشّی چندین روایت متعددی نیز هم در مدح و هم در ذم مفضل نقل کرده است،۲ اما خودِ او دست‌کم بخشی از روایات مدح را قبول ندارد؛ زیرا روایان آنها را غالباً غالی می‌داند.۳ از تعلیقه‌های کشّی بر احادیث مدح و ذم می‌توان دریافت که به نظر او مفضل سه مرحله را پشت سر نهاده است: مرحله راست‌باوری، گرویدن به ابوالخطاب از بزرگان غالیان و عدول از پیروی ابوالخطاب.۴ شمار بالای روایات او در الکافی (۱۰۴ روایت) و آثار شیخ صدوق (۱۹۹ روایت) ۵ نشانه آن است که قمی‌ها او را از غالیان به‌شمار نمی‌آوردند.

عمرو بن شمر

وی راوی یک حدیث خلقت نوری خاص پیشین۶ و یک حدیث خلقت نوری خاص۷ است که هر دو حدیث خود را از جابر بن یزید جُعفی نقل کرده است. او شاگرد خاص جابر بوده و از ۱۷۷ روایتش در کتب اربعه، ۱۵۷ روایت را از جابر نقل کرده است. بسیاری از روایات او متضمن مقامات والا برای امامان علیهم السلاماند. عمروبن شمر راوی اصلی کتب جابر بوده۸ و او را می‌توان در طبقه پس از جابر و هم‌طبقه با مفضل دانست. او به غلو متهم نشده است، اما ابن غضائری او را تضعیف کرده است.۹ به‌گفته نجاشی در کتاب‌های جابر چیزهایی اضافه شده که گفته می‌شود برخی آنها را عمروبن شمر اضافه کرده است.۱۰

1.. نجاشی، رجال، ص‌۴۱۶؛ ابن‏الغضائری، الرجال، ص‌‏۸۸.

2.. کشّی، رجال، ص‌۳۲۱-۳۳۰.

3.. همان.

4.. نک: ‌کشّی، رجال، ص‌۳۲۱-۳۲۳.

5.. این آمار استعجالی است و از نرم‌افزار اسناد شیخ صدوق گرفته شده است. روشن است که برای تدقیق این آمار باید روایات تکراری را در آثار صدوق کنار گذاشت که در این صورت، احتمالاً درصد روایات مفضل در آثار وی کاهش خواهد یافت، اما همین آمار بدوی نیز می‌تواند حاکی از اعتبار روایات وی در نظر شیخ صدوق باشد.

6.. شیخ صدوق، علل الشرایع، ج۱، ص‌۱۸۰.

7.. نعمانی، الغیبة، ص‌۹۳.

8.. نجاشی، رجال، ص‌۱۲۹.

9.. ابن غضائری، الرجال، ص‌۷۴.

10.. نجاشی، رجال، ص‌۲۸۷.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 35652
صفحه از 572
پرینت  ارسال به