جست‌وجو کرد؛ از همین‌رو، در تدوین این مقاله، نخست به بررسی عملکرد اندیشمندان کوفه در مسئله عوالم پیشین می‌پردازیم و سپس نحوه تعامل عالمان قم با این موضوع را بررسی می‌‌‌کنیم.
روایات عوالم پیشین در کوفه
دانشمندان کوفی به نقل فراوانِ این سه دسته از روایات (ذر، اظله، ارواح) پرداخته‌اند.۱ برای مطالعه بهتر عملکرد عالمان کوفی، توجه به گرایش‌های گوناگون آنان، لازم به نظر می‌رسد. این گرایش‌ها را در سه دسته اصلی۲ می‌توان گنجاند:
۱. افراد حدیث‌محور که در بین آنها اصحاب اجماع نیز هستند؛ مانند: عبداللّه بن مسکان، حسن بن محبوب، حماد بن عثمان، ابی‌بصیر، صفوان بن یحیی، معروف بن خربوذ، ابن‌ابی‌عمیر و عبداللّه بن سنان.
۲. متکلمان امامیه که شامل: هشام بن حکم، هشام بن سالم، مؤمن طاق، زراره بن اعین و... می‌باشند؛ البته، در این موضوع، بیشتر روایات را زراره و خاندان زراره نقل کردهاند و همچنین یعقوب بن یزید که از شاگردان محمد بن ابی‌عمیر و محمد بن ابی‌عمیر از شاگردان هشام بن سالم است، نقش بسزایی دارد.
۳. متهمان به غلو که عبارت‌اند از: جابر بن یزید جعفی، مفضل بن عمر، صالح بن سهل، محمد بن سنان و....
در این بین، خط متهمان به غلو بیشترین روایت را در مجموع سه عنوان (عالم ذر، عالم اظله، عالم ارواح) نقل کردهاند؛ هرچند در باب عالم ذر، روایات متهمان به غلو کمتر از روایات خاندان اعین است. در باب عالم ارواح، روایات متهمان به غلو بسیار است، ولی تقریباً هیچ روایتی از خاندان اعین وجود ندارد و نیز در باب عالم اظلّه، بیشتر روایات از آنِ متهمان به غلو است، در حالی که هیچ روایتی از خاندان اعین وجود ندارد.
