احکام ولایی اجتماعی است که به نهج حکومتی امام مربوط است. در درازنای تاریخ، اندیشمندان امامیه در این‌باره رویه فکری یکسانی نداشته و بلکه اختلاف نظر داشته‌اند، اما مطابق با احادیث می‌‌‌توان چنین گفت که جریان کلامی و حدیثی امامیه در مدرسه کوفه به این شأن از شئونات امامت اعتقاد و بر آن تأکید داشته‌اند. ابن بکیر از زراره نقل می‌‌‌کند که از امام باقر علیه السلام درباره احکام نماز، دیه، میراث و نظایر آن پرسیدم و امام در پاسخ فرمود: «إِنَّ اللّه فَوَّضَ إِلَى نَبِیِّهِ».^۱

نیز زراره از امام باقر روایت می‌‌‌کند که فرمود:

۰.قانون خونبهاى چشم و خونبهاى جان را وضع فرمود و نبیذ (شراب خرما) و هر مست‏کننده‏اى را او حرام کرد، [در این هنگام] مردى گفت: پیغمبر وضع قانون کرد بی‌آن‌که دستورى نسبت بدان آمده باشد؟! فرمود: آرى تا کسانى که اطاعت رسول می‌‌‌کنند از نافرمانان او مشخص شوند.^۲

از هشام بن حکم نیز روایت شده که در مِنا از امام صادق علیه السلام پانصد مطلب از علم کلام پرسیدم و گفتم آنها (متکلمین عامه) چنین و چنان مى‏گویند و امام می‌‌‌فرمود: تو چنین و چنان بگو. هشام از حاضرجوابى و تسلط آن حضرت بر مسائل علم کلام تعجب کرده و می‌‌‌گوید: «جُعِلْتُ فِدَاک هَذَا الْحَلَالُ وَهَذَا الْحَرَامُ أَعْلَمُ أَنَّک صَاحِبُهُ وَأَنَّک أَعْلَمُ النَّاسِ بِهِ».^۳

استفاده از تعبیر صاحب الحلال والحرام توسط هشام به‌خوبی بر اعتقاد او بر تفویض شریعت به امام دلالت دارد هرچند او از آگاهی امام نسبت به مسائل کلامی تعجب می‌‌‌کند و امام نیز او را در این مسئله سرزنش می‌‌‌کنند.

یونس بن عبدالرحمن نیز که از اصحاب هشام و پیروان جریان او به‌حساب می‌آيد، در این باره روایتی از ابابصیر نقل می‌‌‌کند که امام صادق علیه السلام درباره تفسیر آیه (ما آتاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَما نَهاکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا) فرمودند: «خداوند محمد صلی الله علیه و اله را طاهر و به دور از پلیدی‌ها آفرید، سپس او را تربیت کرد تا چنان که می‌خواست او را استوار ساخت، سپس امر [دین] را به او واگذار کرد».^۴ در

رسول خدا صلی الله علیه و اله به‌وسیله [روح القدس] استوار با توفیق و تأیید همراه بود و بر همین اساس، به هیچ روی در سیاست و تدبیر خلق دچار لغزش و خطا نیست».^۱

گویا هیچ یک از اندیشمندان امامیه در طول تاریخ در این شأن از شئونات امامت تردید یا مناقشه نکرده است.^۲

۲. تفسیر و تبیین معصومانه وحی؛ خداوند با نزول قرآن کریم بخشی از شریعت خود را به تفصیل بر بشریت عرضه کرد؛ اما بخش دیگری از آیات قرآن را به‌صورت کلی نازل کرد و تبیین آن را به پیامبرش سپرد و فرمود: (وَأَنْزَلْنا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ ما نُزِّلَ إِلَيْهِمْ). از این‌رو، تبیین خطوط کلی وحی و تطبیق مفاهیم نازل شده بر مصادیق آن از وظایف تبیینی پیامبر خدا صلی الله علیه و اله و پس از او ائمه اطهار علیهم السلام است؛ مانند این که قرآن به اقامه نماز فرمان می‌‌‌دهد و می‌فرماید: «اقیموا الصلوة» و حضرت آن را بر هیئت خاص رکعت‌‌‌ها، رکوع‌ها‌ سجده‌‌‌ها و... تطبیق می‌‌‌دهد یا در موارد تعیین متعلقات زکات و نصاب‌‌‌های آن و نیز تبیین شرایط و احکام روزه و... هر آنچه در این تبیین‌‌‌ها از سیره گفتاری و رفتاری رسول اکرم صلی الله علیه و اله استخراج شود به خداوند منسوب می‌‌‌شود. برای نمونه، در روایتی از امام صادق علیه السلام می‌‌‌پرسند: «چرا خداوند زکات را ۲۵ دینار در هزار دینار قرار داد و آن را ۳۰ دینار قرار نداد؟ امام فرمودند: همانا خداوند عزّوجل نصاب زکات را ۲۵ قرار داد برای آن‌که اگر از اموال ثروتمندان بیرون شود برای فقرا کافی خواهد بود [و بیش از این نیازی نیست]».^۳

در این روایت تعیین نصاب زکات که از ناحیه رسول خدا صلی الله علیه و اله بیان شده به خداوند نسبت داده شده است. در روایات متعددی این تفسیر معصومانه و عاری از هرگونه خطا پس از پیامبر صلی الله علیه و اله به امامان واگذار شده است؛ زیرا آنان وارثان علم پیامبران‌‌‌اند.^۴ این شأن از شئونات امام نیز مورد تردید اندیشمندان امامیه واقع نشده است.

۳. تشریع احکام؛ بنابر ظاهر برخی آیات^۵ و نیز روایاتی که از اندیشمندان امامیه در کوفه رسیده است، خداوند متعال بخشی از تشریع احکام را به پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله و ائمه علیهم السلامتفویض کرده و به یک معنا با اراده رسول خدا و امامان برخی احکام تشریع می‌‌‌شود و این حکم شرعی غیر از