صحیح و قابل اعتماد به‌حساب می‌آمدند.۱ هرچند عمده روایات غیر کلامی هشام بن حکم از سوی خط فکری او منتقل شده است،۲ اما منابع روایی ما سرشار از روایات غیرکلامی‌اند که از خط فکری هشام بن سالم و مؤمن طاق نقل شده‌اند. بنابراین، اختلاف محدثان با متکلمان با روحیه جسورانه آنان که لازمه روش فکری کلام محض است ارتباط پیدا می‌کند.
اين اختلافات در میان خود متكلمان نيز به طور چشم‌گيری قابل مشاهده است. صرف نظر از كتب ملل و نحل سُنی كه به نحو برجسته‌تر و گاه اغراق‌آميزتری از اين اختلافات ياد كرده‌اند۳ منابع شيعی نيز به روشنی تحت عنوان فرضی روايات ذم به آن پرداخته‌اند.
بررسی اين گزارش‌ها و روايات، ما را با اختلافات كلامی،۴ اختلافات فقهیِ احياناً ريشه‌دار در مباحث كلامی۵ و در نهايت خطوط متقابل فكریِ در آن دوره آشنا می‌كند. به برخی از این اختلافات اشاره می‌شود. علاوه بر خطّ فكری بسيار پرحاشيه هشام بن حكم، خط كلامی زراره نيز از خطوط جنجالی بوده است. صرف نظر از گزارش‌های روشن اشعری در مقالات، روايات ذم زراره كه عمدتاً از ناحيه خطّ يونس بن عبدالرحمن به دست آمده بخشی از اين جنجال‌ها را به ما نشان می‌دهد.۶
1.. طوسی، فهرست، ص۵۱۲.
2.. نک: نبهی، مسند هشام بن الحکم، ص۲۶۲-۴۰۲.
3.نک: اشعری، مقالات الاسلامیین، ص ۳۰-۶۵؛ شهرستانی، الملل والنحل، ج۱، ص۲۱۶-۲۲۰ كه هشامیه (اصحاب هشامین)، زراریه، نعمانیه و یونسیه را در زمرۀ غلات ذكر كرده‌اند؛ یا نک: بغدادی، عبدالقاهر، الفرق بین الفرق، ص ۳۸-۵۳ كه همچون شهرستانی امامیه را در كنار هشامیه، زراریه، یونسیه و شیطانیه به عنوان فرقه‌ای جداگانه آورده‌اند.
4.برای نمونه‌هایی از این اختلافات، نک: كشی، رجال، ص ۲۴۶، ش۴۵۶ که اختلاف عبدالله بن ابی يعفور با معلی بن خنيس بر سر نبی بودن امام را نشان می‌دهد؛ يا همان، ص ۲۶۷، ش۴۸۲ که اختلاف جريان هشام بن حكم با جريان زراره در اين باره كه هشام هواء را بر خلاف زراره مخلوق می‌دانست تا زمان امام رضا علیه السلام هم در ميان اصحاب اماميه ادامه داشت؛ يا همان، ص۲۸۴، ش ۵۰۳ که دربارۀ ايده صورت هشام بن سالم و جسم هشام بن حكم است؛ همچنين، همان، ص۳۵۶، ش۶۶۴ که دربارۀ گزارش مفصل سليمان بن خالد دربارۀ علم غيب امام است؛ يا همان، ص۴۸۷ که دربارۀ اختلاف شديد مردم بصره با يونس بن عبدالرحمن و دفاع امام رضا علیه السلام از اوست؛ يا همان، ص۴۹۰، ش۹۳۴ که دربارۀ اختلاف بصری‌ها با يونس بر سر مخلوق بودن كلام است كه يونس آن را مخلوق نمی‌دانست و امام رضا علیه السلام يونس را تأييد فرمود.
5.برای مثال، نک: اختلاف ابن ابی يعفور با معلی بن خنيس بر سر حلال بودن ذبايح يهود، كشی، رجال، ص۲۴۸، ش۴۶۰.
6.. برای مثال، نک: سعد بن عبدالله در كشی، رجال، ص۱۴۱، ش۲۲۳؛ ص ۱۴۴، ش۲۲۸ از یقطینی و یونس؛ ص۱۴۵، ش۲۳۱-۲۳۲ از یقطینی؛ ص۱۴۹، ش۲۳۶ -۲۳۹ از یقطینی و یونس؛ ش۲۴۰ - ۲۴۱ از یونس بن عبدالرحمن یا یونس دیگر و ش۲۴۲ -۲۴۳ از یقطینی؛ بر خلاف ش۲۳۴ كه از خط قمی‌های احتمالاً طرفدار زراره است و همچنین بر خلاف ش۲۴۵ كه از عمار ساباطی است و ش۲۴۶ از محمد بن عیسی (احتمالاً اشعری) از ابن ابی عمیر كه به نوعی اشاره به دیدگاه بد امام به خاندان زراره دارد و ش۲۵۰ كه از حنان بن سدیر نامعلوم از نظر خطی است.
