بزرگی در انزوای متکلمان امامیه در جامعه امامیه داشته است‌‌‌‌‌‌‌‌.

۵. کاسته شدن از نیروی متکلمان سبب درگیری‌های داخلی

درگیری معرفتی ‌‌‌جریان‌های درون شیعی در رویارویی با خط کلامی، به‌عنوان عامل بعدی مورد توجه قرار می‌گیرد‌‌‌‌‌‌‌‌. نگاه بدبینانه محدثان به نظریه‌پردازی عمدتاً به زمانی پس از این که متکلمان در تلاش برای فهم زوایای کلامی و ایجاد سازگاری‌های معرفتی احیاناً دچار اشتباهات یا تناقض‌گویی‌هایی موردی می‌شدند، باز می‌شود‌‌‌‌‌‌‌‌. بیش از مقدار نیاز دلیل و شاهد بر این امر وجود دارد که جامعه کوفه ذاتاً با فهم تئوریک و نظریه‌‌‌‌‌‌‌‌‌پردازی به معنای غور در معارف، فهم زوایا و ایجاد سازگاری‌های معرفتی^۱ مشکل نداشت‌‌‌‌‌‌‌‌. شمار راویانی که صرفاً به نقل شنیده‌ها می‌پرداختند بسیار ناچیز بود و نمونه‌های فراوانی از پرسش‌های دقیق در بحث‌های عقلی مربوط به صفات خدا، جبر و اختیار، استطاعت و مباحث دیگر از سوی محدثان نشان می‌دهد که خط مخالف کلامی نیز عیناً به طرح همان سؤالاتی از امامان می‌پرداخت که متکلمان به خاطر آن متهم می‌شدند‌‌‌‌‌‌‌‌.

امام علیه السلام در عین نهی از کلام در ذات خداوند تلویحاً اجازه مباحث کلامی را برای محدثان صادر کرد‌‌‌.^۲ در باب «ابطال الرویة» نیز که دربرگیرنده مباحث بسیار عمیق عقلی است، حضور محدثان چشم‌گیر است، هرچند متکلمان و دغدغه‌های آنان بیشتر خودنمایی می‌کند.^۳‌ همین‌طور در باب «النهی عن الصفه بغیر ما وصف به نفسه تعالی»^۴ بیشتر راویان از اصحاب حدیث هستند‌‌‌‌‌‌‌‌. چهار روایت از مجموع شش روایت باب «صفات الذات»، یعنی روایت عمیق ابوبصیر درباره صفات خداوند و‌ روایت کاهلی، جعفر بن محمد و همچنین فضیل درباره علم خداوند

گویا امام علیه السلام به‌دلیل خروج مؤمن طاق از نص^۱ بود که‌ حتی یک بار او را به‌طور کلی از وارد شدن در کلام نهی فرمود.^۲ فهم احتمالاً ناقص و اولیه‌ از رابطه صحیح عقل و وحی^۳، زمینه را برای اختلافات راهبردی فراهم می‌آورد که به‌طور طبیعی، به سعایت‌ها نزد ائمه علیهم السلام، تفسیق‌ها و تکفیرها می‌انجامید‌.^۴ جایگاه روایات ذم و نهی کلام از این منظر روشن می‌شود‌‌‌‌‌‌‌‌. امامان علیهم السلام در همین دوره بود که از تبدیل شدن کلام به روشی توده‌ای و فراگیر، اِبا داشتند^۵ و نسبت به کسانی که وارد این موضع می‌شدند، موضع انتقادی و تصحیحی داشتند‌‌‌‌‌‌‌‌. در این باره افزون بر توجه امامان علیهم السلام به نمونه‌های فراوان از خطاهای معرفت‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شناختی یا روش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌شناختی در اندیشیدن متکلمان بزرگی همچون هشام بن حکم یا هشام بن سالم،^۶ برای نمونه، می‌توان به مؤمن طاق اشاره کرد که امام علیه السلام بارها او را به سبب روش کلامی‌اش^۷ و بهره‌گیری‌اش از قیاس در مباحث کلامی^۸ توبیخ و سرزنش ‌کردند‌‌‌‌‌‌‌‌. کمترین تأثیر تصحیحات ائمه علیهم السلام این بود که گاهی به‌روشنی متکلمان تلاش می‌کردند در عین نظریه‌پردازی برای سخنان خود اتخاذ سند کنند‌‌‌‌‌‌‌‌. ‌بنابراین، به نظر می‌رسد پیچیدگی‌های نظریه‌پردازی عقلانی سهم