طرف مناظره را غافلگیر ساخته و خود را از کمند محکومیت رها می‌سازید».۱ مؤمن الطاق خود نقل می‌کند که امام صادق علیه السلام به او فرموده‌اند: «با مخالفان فکری خود مناظره کنید و آنان را به راه هدایت رهنمون شوید؛ آن هدایتی که شما بر آن هستید و خطای آنان را بر ایشان تبیین کنید و با آنان درباره علی بن ابیطالب علیه السلاممباهله نمایید».۲
آری، مجموعه مناظرات مؤمن الطاق همه در دفاع از حریم تشیع و مکتب علوی است، همان که امام صادق علیه السلاماو را تا سرحد مباهله در انجام آن تشویق کرده‌اند. او نیز نسبت به این دستور امام بی‌اهتمام نیست. نیم‌نگاهی به مجموع مناظرات وی که در واقع، آینه افکار و اندیشه‌های اوست، نشان می‌دهد تخصص کلامی ابوجعفر اثبات و دفاع از ولایت علی‌بن‌ابیطالب علیه السلام است. بر اساس گزارش مرزبانی تخصص ویژه ابوجعفر در دانش کلام، به ویژه مباحث امامت را در بر می‌گیرد.۳ او در طی گفت‌وگوهای گوناگون، افزون بر دفاع از مکتب تشیع، بلندای اندیشه و میزان دانش خویش را در رشته‌های مختلفی چون کلام و فقه و تفسیر، همچنین مهارتش در پاسخ‌گویی به مخالفان را به‌نیکویی به نمایش گذاشته به‌گونه‌ای که امام صادق علیه السلام در پاسخ به منتقد او برای انجام مناظره فرمودند: «ابوخالد، مؤمن‌طاق که با مردم سخن می‌گوید، مانند پرنده‌ای است که اگر بالش را ببرند، می‌تواند پرواز کند».۴
آورده‌اند امام در پاسخ به مردی از خوارج که از امام می‌خواهد یکی از اصحاب خویش را معرفی کند تا با او در عرصه کلام به بحث و گفت‌وگو نشیند، این مهم را به ابوجعفر سپردند و او که در مقابل ابوجعفر مغلوب شده بود خطاب به امام می‌گوید: «باور نمی‌داشتم میان اصحاب شما کسی باشد که این چنین در عرصه کلام چیره دست باشد».۵
کلینی نیز روایتی شبیه همین نمونه نقل می‌کند که مؤمن الطاق در مناظره‌هایی که به دستور امام و در محضر ایشان برپا شده بود، موفق و سربلند بیرون آمده و موجب خشنودی خاطر امام می‌شود.۶
1.. نک: کلینی، اصول كافى، ج۱، ص۲۴۰-۲۴۴؛ طبرسی، الاحتجاج، ج۲، ۳۶۴-۳۶۷.
2.. نک: مجلسی، بحار الانوار، ج۱۰، ص۴۵۲.
3.. نک: مرزبانی، مختصر اخبار الشعراء، ص۸۷.
4.. نک: شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۴۲۵ ( یا أباخالد، إن صاحب الطاق یكلم الناس فیطیر و ینقض).
5.. نک: کشّی، رجال، ص۱۸۸؛ همچنین نک: خوئی، معجم رجال الحدیث، ج۱۸، ص۳۹.
6.. نک: کلینی، اصول كافى، ج۱، ص۲۴۰-۲۴۴.
