473
جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه

۲. ابن داوود حلی، الرجال، تحقیق وتقدیم: سیدمحمد صادق آل بحرالعلوم، نجف الأشرف: منشورات مطبعة الحیدریة و قم: منشورات رضی، ۱۳۹۲ق.

۳. ابن سعد، محمد، الطبقات الکبرى، تحقیق: إحسان عباس، بیروت: ‌دار صادر، ۱۹۶۸م.

۴. ابن عساکر، تاریخ دمشق، تحقیق: علی شیری، بیروت: ‌دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، ۱۴۱۵ق.

۵. ابن اسحاق همدانی، احمد بن محمد، اخبار البلدان، درایة و تحقیق: ضیف‌اللّه یحیی الزهرانی و مریزن سعید عسیری، مکه: جامعة ام القری، ۱۴۱۷ق.

۶. ابن‌کثیر، البدایة والنهایة، بیروت: دارالکتب العلمیة، (۱۴۰۷ق)، الطبعة الثالثة.

۷. ابن مرتضی، المنیة والأمل، تحقیق: محمدجواد مشکور، بیروت: موسسة الکتاب الثقافیة، ۱۹۸۸م.

۸. ابن معین، تاریخ یحی بن معین، تحقیق: احمد محمد نورسیف، عربستان: جامعة الملک عبدالعزیز، ۱۳۹۹ق.

۹. ابن ندیم، الفهرست، تحقیق: رضا تجدد، تهران: اساطیر، ۱۳۸۶ش.

۱۰. ابن‌ الغضائری، رجال، تحقیق: سیدمحمدرضا جلالی، قم: دارالحدیث، ۱۳۸۰ش.

۱۱. ابن ‌حجرعسقلانی، احمد بن ‌علی، تهذیب التهذیب، تقدیم: شیخ خلیل المیس، بیروت: دارالفکر للطباعة والنشر والتوزیع، ۱۴۰۴ق.

۱۲. ______ ، لسان المیزان، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۸۲ش، ۱۳۹۰ق- ۱۹۷۱م.

۱۳. ______ ، تعجیل المنفعة، تحقیق: د. إکرام اللّه إمداد الحق، بیروت: دارالکتاب العربی، ۱۳۸۲ش، بی‌تا.

۱۴. ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، تحقیق: احمد حنفی، بیروت: موسسة الاعلمی، ۱۴۰۸ق.

۱۵. ابوحاتم رازی، احمد بن حمدان، ‌‌‌گرایش‌ها و مذاهب اسلامی در سه قرن نخست هجری، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، ۱۳۸۲ش.

۱۶. ابونعیم اصفهانی، کتاب الضعفاء، حققه و قدم له: فاروق حمادة، مغرب: دارالثقافة/ الدارالبیضاء، بی‌تا.

۱۷. اردبیلی، محمد بن علی، جامع‌الرواة وازاحة الاشتباهات عن الطرق والاسناد، بیروت: دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.

۱۸. اسفراینی، ابوالمظفر، التبصیر فی الدین، تحقیق: محمد زاهد الکوثری، قاهره: مکتبة الخانجی، بغداد: مکتبة المثنی، ۱۳۷۴ق.

۱۹. اسکافی، ابوجعفر محمد بن عبداللّه، المعیار والموازنة، تحقیق: محمدباقر محمودی، بیروت:


جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
472

مورد تأیید نگریسته نشده‌اند. برای نمونه، امام صادق علیه السلامدر وصف اینان می‌فرمایند: اگر تمامی بتریه ردیف یگانه‌ای ما بین مشرق تا مغرب تشکیل دهند، خداوند دنیا را به ایشان عزت نخواهد بخشید.۱

به نظر می‌رسد این دسته اگر چه ادعای تشیع دارند اما به غیر از منابع معرفی شده در دین، از حلقه‌های درسی دیگری که سامانه‌ای غیر دینی نیز دارند استفاده می‌کنند؛ به‌گونه‌ای که این مضمون بارها ذیل عنوان این افراد آمده است که شرق و غرب عالم را درنوردید، هرگز به‌جز آنچه از ناحیه اهل ‌بیت علیهم السلام رسیده است، علم صحیحی نخواهید یافت.۲ در نهایت، آنچه بیش از هر چیز مهم می‌نماید کارکرد این گروه به عنوان مهم‌ترین عنصر هویت‌بخش یک جریان است.

باری! رویکرد این جریان گرچه در ابتدای پیدایی مورد توجه قرار گرفت اما در طول زمان نباید بدون پشتوانه معرفتی و دینی هم باقی می‌ماند؛ از این‌رو، بعد‌ها نظریه «امامتِ مفضول» از سوی برخی سردمداران این جریان مطرح شد تا این خلأ تئوریک جبران شود. این نظریه اگرچه از سوی سلیمان بن جریر رقّی طرح و تئوریزه شد، اما پیش از آن ریشه در اندیشه بُتریه و از آن جمله کثیر‌النواء دارد و دست‌کم به‌صورت غیررسمی به آن باورمند بوده‌اند.۳ نظریه امامتِ مفضول - به‌عنوان کارکرد و دستاورد جریان مرجئه شیعه - فرضیه‌ای سیاسی در باب امامت بود که بستر ایدئولوژیک آن، به دست فقیهان و محدثان مرجئی کوفه، برای شیعیان فراهم آمد و عملاً رویه اعتقادی تفکر ارجاء در بافت شیعی، زمینه‌ساز بروز چنین نظریه‌ای در میان شیعیان شد. البته، سرنوشت تاریخی این جریان و تأثیراتی که در اعتقادات شیعی داشته است، خود بحثی جداگانه طلب می‌کند.

کتاب‌نامه

۱. ابن حزم، علی بن احمد، الفصل فی الملل والاهواء والنحل، با حواشی احمد شمس الدین، بیروت: ‌دار الکتب العلمیة، ۱۴۰۴ق.

1.. خوئی، معجم رجال الحدیث، ج‌۶، ص‌۱۷۲و ج‌۳، ص‌۳۹۹.

2.. همان، ص‌۱۷۳و ج‌۸، ص‌۲۱۰.

3.. شهرستانی، الملل والنحل، ج‌۱، ص‌۱۶۱.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 35746
صفحه از 572
پرینت  ارسال به