المقالات والفرق در باب فرقه‌های پدیدآمده پس از شهادت حضرت علی علیه السلام شاهد دیگری بر این نگاه به مرجئه از سوی شیعه است. او مرجئه را در مقابل گروهی ذکر می‌کند که با علی‌بن‌ابی‌طالب علیه السلام همراه بودند.۱
اما از میان غیر شیعیان، جاحظ معتزلی - متکلم نامدار سده سوم در بصره - هم در سروده‌ای گفته است مرگ مرجئی پیش از رسیدن اجلش، همانا آن است که در مقابلش از علی بن ابی‌طالب علیه السلام یاد کنی و بر خاندان او درود بفرستی،۲ اما تیره‌تر از این نگاه، گفتار ابوجعفر اسکافی - متکلم معتزلی سده سوم - است که شیعه را در مقابل ناصبی‌ها و مخالفان علی بن ابی‌طالب علیه السلام به‌کار برده۳ و در مقامی دیگر از ناصبه و مرجئه در کنار هم و هم‌ردیف یک‌دیگر سخن به میان آورده است.۴
شواهد تاریخی دیگری نیز در دست است که افزون بر نشان دادن تقابل پیش‌گفته، پاسخ‌گوی این پرسش هم هست که آیا شیعه‌ای که در مقابل مرجئه از آن یاد شده، شیعه به معنای کوفی و عام کلمه است و یا ناظر به معنای اعتقادی آن است؟ پوشیده نیست که ویژگی بارز شیعیان اعتقادی این دوره، همانا باور به امامت الهی و بلافصل حضرت علی علیه السلام و انکار خلافت شیخین و لزوم تبرّی جستن از آن دو است.۵
از سویی، عکس این رویه نیز می‌تواند مؤید ما در این ادعا باشد؛ چه بسیار از سنّی‌ها که به فضائل حضرت علی علیه السلام اذعان داشتند و ایشان را برتر از خلفای پیشین و یا دست‌کم برتر از عثمان می‌دانستند و از سوی هم‌کیشان خویش «شیعه» نام گرفتند.
گلدزیهر (خاورشناس مشهور) از هواداران این دریافت، بر پایه پاسخ ابراهیم نخعی در باب امام علی علیه السلامو عثمان که گفته بود من نه مرجئی‌ام و نه سبائی، به همین نتیجه و رأی (= تقابل و برابر نهادگی مقابلِ شیعه و مرجئه) معتقد شده است.۶
1.. اشعری قمی، المقالات والفرق، ص۵؛ نوبختی، فرق الشیعه، ص۶-۷.
2.. جاحظ، البیان والتبیین، ج۲، ص۱۴۹.
3.. او می‌نویسد: «ومنزلة المرجئة فی النصب والتقصیر فی علی، منزلة الیهود فی التقصیر وشتم عیسی بن مریم علیه السلام» (نک: اسکافی، المعیار والموازنه، ص۳۲).
4.. اسکافی، المعیار والموازنه، ص۷۱.
5.. در این زمینه نگاه کنید به اعتقاد ایشان در مقابل زید بن علی برای تبری از خلفا و عدم همراهی ایشان با زید به دلیل عدم تبری وی و وجه تسمیه شیعیان به رافضه (نک: ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۵، ص۳۹۰-۳۹۱).
6.. نک: گلدزیهر، العقیده، ص۷۶.
