اندیشه‌های کلامی خاندان اَعْین

روح‌الله رجبی‌پور^۱

مقدمه

واکاوی دقیق اندیشه‌های اعتقادی در ‌‌سده‌های نخستین نیازمند آگاهی از نظریه‌های ‌‌جریان‌های مختلف در بستر زمانی تکوین و نمو آن اندیشه‌ها دارد؛ خاندان اعین از جمله خاندان‌ها و البته، ‌‌جریان‌های علمی سده نخستین‌اند که تلاش‌ها و دیدگاه‌های آنها مورد توجه جامعه علمی آن روز بوده است. در مسیر دست‌یابی به این مهم، روشن‌ شدن مسائلی چون عوامل شکل‌‌گیری اندیشه خاندان زراره، منابع فکری آنها، جایگاه عقل و متون دینی در اندیشه‌‌ورزی آنان و همچنین نظام‌‌مندی اندیشه‌های کلامی آنان ضروری به نظر می‌رسد.

آل اعین از جمله اندیشه‌ورزانی هستند که به مسائل نوپدید در حوزه تفکر اسلامی حساسیت ویژه‌ نشان می‌دادند و در صدد بودند تا بر اساس تفکری عقلانی بر متون دینی ‌‌به‌ویژه آیات قرآنی در مسائل مختلف نظریه‌‌پردازی کنند. به ظاهر نظریه‌‌پردازی آنها در مسائل اعتقادی به معنای ارائه دیدگاه مستقل نبود؛ بلکه آنها تأئید امام علیه السلام را مرجع نهایی دست‌یابی به معارف دینی می‌دانستند. در همین راستا اندیشه‌های کلامی آل اعین در باب صفات الهی، ایمان و کفر و استطاعت از برجستگی بیشتری برخوردار است؛ زیرا اولاً در متون روایی و کلامی امامیه، از تلاش و جدّیت این خاندان در فهم و نشر مسائلی همچون ایمان و کفر و استطاعت سخن به میان آمده، ثانیاً در آثار‌‌ دیگر فِرَق اسلامی نظریه‌هایی خاص در مسئله صفات الاهی به این خاندان