397
جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه

عیسی بن عبید (متهم به غلو) و محمد بن عبدلله (مهمل)، حدیث دوم را از محمد بن ابراهیم جعفری (مهمل) و حدیث سوم را از محمد بن سنان از مفضل بن عمر از جابر جعفی که هر سه متهم به غلو‌‌اند، نقل کرده است۱. کشّی حسین بن عبیداللّه را از کسانی دانسته که قمی‌ها او را به اتهام غلو از قم اخراج کردند۲ و نجاشی او را متهم به غلو دانسته است.۳

سهل بن زیاد۴

برخلاف متهمان به غلو کوفی که تا حدّی می‌توان ارتباط جریانی ایشان را در نقل احادیث خلقت نوری اهل بیت علیهم السلامنشان داد، در میان این سه متهم به غلو، در این‌باره ارتباط یا همکاری خاصی رصد نشد، اما همان‌طور که پیشتر اشاره شد، متهمان به غلو قمی در نقل شماری از روایات خلقت نوری اهل بیت علیهم السلامحلقه وصل کوفه و قم بوده‌اند. صرف نظر از خصوص این احادیث، برخی محققان میزان ارتباط میان ایشان در نقل احادیث از یک‌دیگر را دال بر نوعی ارتباط فکری میان ایشان دانسته‌‌اند.۵

خط احمد بن محمدبن عیسی

احمد بن محمد بن عیسی

وی در طریق یک حدیث خلقت نوری خاص پیشین۶ و یک حدیث خلقت نوری خاص۷ قرار دارد. وی همچنین حدیثی را بدین مضمون نقل کرده است که نبوت انبیاء در اظله تنها هنگامی کامل شد که ولایت اهل بیت علیهم السلامبدیشان عرضه شد و اهل بیت علیهم السلامبر ایشان متمثل شدند و

1.. کلینی، الکافی، ج۱، ص‌۴۴۰، ش۳؛ ص ۴۴۱، ش۹؛ ص۴۴۲، ش۱۰.

2.. کشی، رجال، ص‌۵۱۲.

3.. نجاشی، رجال، ص‌۴۳.

4.. او راوی یک حدیث نخستین مخلوق و کسی است که بنا به گفتۀ نجاشی احمد بن محمد بن عیسی به دلیل غالی و کاذب بودنش او را از قم اخراج کرده است، اما ابن ولید به طریق سعد بن عبداللّه کتابش را نقل کرده است. شیخ طوسی در فهرست او را ضعیف و در رجال ثقه دانسته است (شیخ طوسی، فهرست، ص‌۲۲۸؛ شیخ طوسی، رجال، ص‌۳۸۷).

5.. طالقانی، «مدرسۀ کلامی کوفه»، ص‌۹۸.

6.. کلینی، الکافی، ج۱، ص‌۲۰۴.

7.. شیخ صدوق، التوحید، ج۱، ص‌۱۶۷.


جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
396

در بصائرالدرجات ‌‌‌‌درباره مقامات عالی امامان علیهم السلامنقل می‌کند وارث فکری همین خط بدانیم. دست‌کم باید شواهدی بیش از این در دست داشته باشیم بر این‌که وی در مبحث امامت همانند ابن ولید می‌اندیشیده است.

به هر روی، در مقام بررسی مدرسه کلامی قم، برای حفظ شمول و جامعیت بحث، افزون بر بررسی نقش دو خط احمد بن محمد بن عیسی، ابراهیم بن هاشم، در نقل روایات خلقت نوری اهل بیت علیهم السلام، نقش متهمان به غلو و نیز احمد بن محمد بن خالد برقی و پدرش را نیز بررسی می‌کنیم، حتی اگر ایشان را خطوطی مستقل ندانیم. همچنین در مقام بررسی نقش شخصیت‌های وابسته به خط احمد بن محمد بن عیسی، راویانی را که بر حسب تحقیق محقق مذکور متعلق به این خط تلقی شده‌اند، مدّ نظر قرار می‌دهیم، هرچند بتوان در تعلق برخی از ایشان همانند صفار به این خط تردید کرد.

نقش راویان متهم به غلو

محمد بن علی صیرفی ابوسمینه

وی راوی یک حدیث خلقت نوری خاص۱ و یک حدیث نخستین مخلوق۲ است. نجاشی او را ضعیف و فاسدالاعتقاد می‌داند و نقل می‌کند که احمد بن محمد بن عیسی او را به اتهام غلو از قم اخراج کردند.۳ وی در کتب اربعه ۳۵۱ روایت دارد و بیشترین روایت را (۴۳ روایت) از مفضل بن صالح نقل کرده است. مفضل بن صالح از راویان جابر است و ابن غضائری۴ و نجاشی او را ضعیف دانسته‌اند. ابوسمینه ۲۶ روایت از محمد بن فضیل صیرفی که بنا بر گزارش طوسی متهم به غلو شده،۵ ۲۰ روایت از محمد بن سنان زاهری که او نیز متهم به غلو بوده، نقل کرده است.

حسین بن عبید اللّه بن سهل قمی الصغیر

وی راوی سه حدیثدر زمینه خلقت نوری خاص پیشین است. وی حدیث نخست را محمد بن

1.. شیخ صدوق،کتاب من لایحضره الفقیه، ج۴، ص‌۴۱۴.

2.. کلینی، الکافی، ج۱، ص‌۴۴۱.

3.. نجاشی، رجال، ص‌۳۳۲.

4.. ابن غضائری، الرجال، ص‌۸۸.

5.. شیخ طوسی، رجال، ص‌۳۶۵.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی کوفه
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 35782
صفحه از 572
پرینت  ارسال به