مدرسه کلامی کوفه
اکبر اقوام کرباسی۱
درآمد
مطالعات و پژوهش‌های برخی صاحبان قلم در حوزه تاریخِ کلامِ امامیه، پیشینه تفکر کلامی امامیان را با دو دسته اشکالِ عمده روبه‌رو می‌کند. دسته نخست اشکالاتی است که اصالت معرفتیِ اعتقاداتِ امامیه را هدف قرار می‌دهند. این اشکالات در صددند تا اثبات کنند که بنیاد‌های فکر امامیه، ریشه در مصادر و منابع اصلی اسلام ندارد. باور‌های امامیان در این نگاه، چونان مجموعه‌ای از عقاید و آرای نوپدید در تاریخ اسلام دانسته می‌شود که زیر تأثیر عوامل بیرونی و شرایط فرهنگی و اجتماعی زمانه به وجود آمده است. دسته دوم اشکالاتی‌اند که استقلال و استمرارِ هویتِ تاریخی کلام امامیه را به چالش می‌کشند. بر این اساس، کلام امامیه از نظر تاریخی تفکری مستقل و مستمر نیست، بلکه دانشی است که در دوره‌های مختلفِ تاریخ، نه تنها ادبیات و دستگاه معرفتی مشخصی ارائه نداده بلکه وامدار نظام و ادبیات علوم دیگر - چون تفکر اعتزال، فلسفه و منطق - بوده است. طبیعی است رنگ‌پذیری کلام در این الگو اولاً، استقلال این دانش را به چالش می‌کشد و ثانیاً، جایی برای احراز یک هویت تاریخیِ مستمر باقی نمی‌گذارد.۲
1.عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث.
2.. این سخن را نباید به عدم بهره‌بری یا ناآشنایی متکلمان با میراث فیلسوفان تفسیر کرد. به هرحال، داد و ستد میان دو دانش و یا فرهنگ، حتی در حوزه‌های غیر مرتبط امری عادی است. آنچه در اشکالاتی از این دست بر آن تکیه شده است، ارتباط مستقیم و بهره‌مندی نظام‌مند کلام از دیگر دستگاه‌های معرفتی است.
