99
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

نفسه» توثیق کرده‏اند، ولی در ادامه، ضعف او را در کثرت روایت از ضعفا و اعتماد بر اخبار مرسل می‏دانند.۱ ابن غضائری اشاره کرده که گرچه قمی‏ها درباره او طعن داشته‏اند، این طعن در مورد خود او نیست، بلکه به کسانی باز می‏گردد که برقی از ایشان روایت کرده است.۲ وی خود نیز کتاب‏های متعددی داشت که مجموعه‏ای از آنها با نام المحاسن شناخته می‏شد.۳ همه کتاب‏ها و روایات احمد بن محمد بن خالد را علی‏ بن حسین سعدآبادی، محمد بن جعفر بن بطه و سعد بن عبداللّٰه اشعری روایت کرده‏اند.۴ از دیگر کسانی که از احمد بن محمد بن خالد روایت کرده‏اند، محمد بن حسن صفّار، علی‏ بن ابراهیم، علی بن محمد بن عبداللّٰه بن اذینه، احمد بن عبداللّٰه بن امیه واحمد بن عبداللّٰه را می‏توان نام برد. در کتاب کافی ۱۷۷۳ روایت از احمد بن محمد بن خالد نقل شده است.

1.. طوسی، فهرست، ص۵۲؛ نجاشی، رجال، ص۷۶.

2.. ابن غضائری، رجال، ص۳۹.

3.. نام کتاب‏های وی در رجال نجاشی و فهرست طوسی با اندکی اختلاف آمده است. فهرست این نام‏ها بر اساس گزارش شیخ طوسی چنین است: کتاب‏ الإبلاغ، کتاب التراحم و التعاطف، کتاب أدب النفس، کتاب المنافع، کتاب أدب المعاشره، کتاب المعیشه، کتاب المکاسب، کتاب الرفاهیه، کتاب المعاریض، کتاب السفر، کتاب الأمثال، کتاب الشواهد من کتاب اللّٰه عزوجل، کتاب النجوم، کتاب المرافق، کتاب الزواجر، کتاب السوم، کتاب الزینه، کتاب الأرکان، کتاب الزی، کتاب اختلاف الحدیث، کتاب الطیب، کتاب المآکل، کتاب الماء، کتاب الفهم، کتاب الإخوان، کتاب الثواب، کتاب تفسیر الأحادیث و أحکامه، کتاب العلل، کتاب العقل، کتاب التخویف، کتاب التحذیر، کتاب التهذیب، کتاب التسلیه، کتاب التاریخ، کتاب غریب، کتب المحاسن، کتاب مذام الأخلاق، کتاب النساء، کتاب المآثر و الأنساب، کتاب أنساب الأمم، کتاب الشعر و الشعراء، کتاب العجائب، کتاب الحقائق، کتاب المواهب و الحظوظ، کتاب الحیاه و هو کتاب النور و الرحمه، کتاب الزهد و المواعظ، کتاب التبصره، کتاب التعبیر، کتاب التأویل، کتاب مذام الأفعال، کتاب الفروق، کتاب المعانی و التحریف، کتاب العقاب، کتاب الإمتحان، کتاب العقوبات، کتاب العین، کتاب الخصائص، کتاب النحو، کتاب العیافه و القیافه، کتاب الزجر و الفأل، کتاب الطیر، کتاب المراشد، کتاب الأفانین، کتاب الغرائب، کتاب الحیل، کتاب الصیانه، کتاب الفراسه، کتاب التفویض، کتاب النوادر، کتاب مکارم الأخلاق، کتاب ثواب القرآن، کتاب فضل القرآن، کتاب مصابیح الظلم، کتاب المنتخبات، کتاب الدعاء، کتاب الدعابة و المزاح، کتاب الترغیب، کتاب الصفوه، کتاب الرؤیا، کتاب المحبوبات و المکروهات، کتاب خلق السماوات و الأرض، کتاب بدء خلق إبلیس و الجن، کتاب الدواجن و الرواجن، کتاب مغازی النبی صلى اللّٰه علیه و آله، کتاب بنات النبی صلى اللّٰه علیه و آله و أزواجه، کتاب الأجناس و الحیوان، کتاب التأویل. و زاد محمد بن جعفر بن بطۀ على ذلک: کتاب طبقات رجال، کتاب الأوائل، کتاب الطب، کتاب التبیان، کتاب الجمل، کتاب ما خاطب اللّٰه به خلقه، کتاب جداول الحکمه، کتاب الأشکال و القرائن، کتاب الریاضه، کتاب ذکر الکعبه، کتاب التهانی، کتاب التعازی.

4.. طوسی، فهرست، ص۵۴.


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
98

طبقه و دارای مشایخ مشترک‏اند، بر اساس گزارش نجاشی و دیگران، ابراهیم‏ باز مقدم بر احمد است. بنابراین، باید ورود ابراهیم‏ به قم را پیش از بازگشت احمد اشعری دانست. البته ویژگی دیگر ابراهیم بن هاشم، که وی را از جهتی مقدم بر احمد بن‏محمد بن عیسی قرار می‏دهد، کوفی بودن ابراهیم‏ است. احمد از قم برای اخذ حدیث به کوفه رفت و میراثی را با خود به قم منتقل نمود و محتمل است که وی با معیارهای موجود در قم، میراثی را از کوفه گزینش کرده و به قم انتقال داده باشد؛ ولی ابراهیم‏ پرورش‏یافته مدرسه حدیثی کوفه است و احتمالاً همه میراثی را که در کوفه از مشایخ خود اخذ کرده بود ـ و به دلیل گستردگی میراث و کثرت مشایخ می‏توان آن را میراث حدیثی کوفه دانست ـ به قم منتقل کرده است. بر این اساس، او نخستین کوفی است که میراث حدیثی کوفه را در قم منتشر کرده است.

از آنجا که بخش اصلی میراث کوفه تا پایان قرن سوم به قم انتقال یافت، از دیگر معاصران ابراهیم‏ بن هاشم که در رتبه‏ای پس از او در این انتقال میراث نقش اساسی داشتند نیز در اینجا یاد می‏کنیم:

احمد بن محمد بن خالد برقی۱

ابوجعفر، احمد بن محمد، فرزند محمد بن خالد برقی که پیش‏تر ذکرش گذشت، از اصحاب امام جواد و امام هادیعلیهما السلام بود. تاریخ وفات او را ۲۷۴ یا ۲۸۰ گزارش کرده‏اند.۲ وی نه تنها میراثی را که پدرش از کوفه به قم منتقل نموده بود روایت کرد و در قم انتشار داد، بلکه خود نیز با سفر به کوفه و بغداد، بخشی از میراث کوفه را از مشایخ حدیث استماع کرده، به قم منتقل نمود. احمد برقی در کوفه و قم از مشایخ بسیاری حدیث شنید و در طریق روایت بخش زیادی از میراث کوفه و قم واقع شده است. مهم‏ترین مشایخ وی عبارت‏اند از: محمد بن خالد، احمد بن ابی‏نصر، حسن بن علی‏ بن فضال، حسن‏ بن محبوب، عثمان‏ بن عیسی، اسماعیل‏ بن مهران، ابن ‏ابی عمیر، حسین‏ بن سعید، صفوان‏ بن یحیی، ابوسمینه و محمد بن عیسی‏ بن عبید. البته وی نیز مانند پدرش، از افراد ضعیف روایت می‏کرد و بر اخبار مرسل اعتماد می‏نمود و به همین دلیل مورد طعن و تضعیف برخی از مشایخ قرار گرفت. نجاشی و شیخ طوسی وی را با عبارت «ثقة فی

1.. دربارۀ او ر.ک: نجاشی، رجال، ص۷۶؛ طوسی، فهرست، ص۵۱؛ همو، رجال، ص۳۷۳ و ۳۸۳؛ ابن غضائری، ص۳۹.

2.. نجاشی، رجال، ص۷۷.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 17835
صفحه از 356
پرینت  ارسال به