331
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

روایت را از استادان قمی دریافت و به شاگردان کوفی منتقل کرده است. سیزده سند نیز وجود دارد که در آنها صفّار واسطه میان استادِ قمی و شاگردِ انباری و در نُه سند، واسطه میان استادِ قمی و شاگرد بغدادی است. در این اسناد تنها یک شاگرد نهاوندی و یک شاگرد اصبهانی و یک شاگرد رازی وجود دارد.

از موارد مذکور می‏توان نتیجه گرفت که صفّار در انتقال میراث مکتوب از نسلی به نسل دیگر نقش به‏سزایی داشته است.


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
330

بنابر آثار موجود سخن گفته باشیم، صفّار قمی نقل مستقیمی از حضرت عسکریعلیه السلام ندارد و شاید بتوان ادعا کرد که اگر نقل مستقیمی وجود داشت، در برجسته‏ترین اثر وی یعنی بصائر الدرجات ذکر می‏شد. از نقل نکردن مستقیم می‏توان نتیجه گرفت که صفّار هیچگاه امامعلیه السلام را ملاقات نکرده است.

علاوه بر اینکه صفّار از امام عسکریعلیه السلام روایتی به صورت مستقیم نقل نکرده، از امام دهمعلیه السلام نیز روایتی نقل نکرده است؛ در حالی‏که او مدتی از امامت حضرت هادیعلیه السلام را درک کرده است. نقل نکردن مستقیم شاهد خوبی است که او امامعلیه السلام را ملاقات نکرده است.

دیگر نکته شایان توجه این است که صفّار از دو نایب نخست امام غایبعلیه السلام، یعنی عثمان بن سعید (نایب امام از ۲۶۰‏ تا حدود ۲۶۷ ﻫ/ ۸۷۴ ـ ۸۸۰ م)، و محمد بن عثمان (نایب امام از حدود ۲۶۷ تا ۳۰۵ ﻫ/ ۸۸۰ ـ ۹۱۷ م) نیز روایتی نقل نکرده است.

با این حال، او نامه‏هایی به محضر امام یازدهمعلیه السلام نوشته است. در گذشته نیز ذکر شد توقیعاتی که حضرت عسکریعلیه السلام برای صفّار فرستاده است، نزد شیخ صدوق موجود بوده و ظاهراً آنها در صحیفه‏ای جمع بوده‏اند.۱

نقش صفّار در انتقال میراث مکتوب

برای پی بردن به نقش صفّار در انتقال میراث مکتوب شیعی دو کتاب فهرست نجاشی و فهرست شیخ طوسی را محور بررسی قرار دادیم. صفّار در دو کتاب مذکور مجموعاً در سلسله اسناد بیش از ۱۹۵ سند قرار دارد. به عبارت دیگر، در این دو کتاب نام ۱۹۵ نفر از مؤلّفان شیعی وجود دارد که آثار مکتوب آنان را صفّار نقل کرده است. از مجموع ۱۹۵ سند مذکور بیش از ۱۱۷ سند وجود دارد که در آنها او واسطه میان دو قمی قرار گرفته است. به سخن دیگر، هم استادش قمی بوده و هم شاگردش و صفّار هم از اهالی قم است. بنابراین در این آثار صفّار فقط راوی است و انتقال از شهری به شهر دیگر نبوده است. از این مجموعه اسناد هفده سند وجود دارد که در آنها صفّار

1.. برای ملاحظۀ این نامه‏ها ر.ک: الکافی،ج ۵، ص۱۲۵ و ۱۸۱/ ج۷ ، ص ۴۵، ۴۶، ۳۹۴ و ۴۶۱؛ من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۱۴۱، ج۲، ص۱۵۳، ج۳، ص۶۷، ۷۳، ۱۷۳، ۳۷۸، ۴۹۹ و ۵۰۸، ج۴، ص ۲۰۳، ۲۰۹، ۲۲۶، ۲۳۷ و ۲۶۹؛ تهذیب الأحکام، ج۶، ص۳۶۹ ، ج۷، ص۱۳۸ و ۱۵۰، ج۸، ص۲۹۹، ج۹، ص۱۲۹، ۲۱۵ و ۳۱۷؛ الاستبصار، ج۴، ص۱۶۷؛ وسائل الشیعه، ج۲، ص۵۳۶ و ۵۳۸، ج۱۷، ص۸۶، ج۱۸، ص۸۴، ج۱۹، ص۳۷۵ و ۳۷۷.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 17810
صفحه از 356
پرینت  ارسال به