>پژوهشگاه قرآن و حدیث>آثار پژوهشگاه>کتاب ها

329

جستارهایی در مدرسه کلامی قم

۴. «حدثنا أحمد بن محمد عن البرقی عمن ذکره عن ابی‏عبداللّٰه علیه السلام قال...».^۱

این حدیث را شیخ صدوق با سند ذیل ذکر کرده است:

«حدثنی محمد بن الحسن قال حدثنی محمد بن الحسن الصفّار عن محمد بن احمد عن محمد بن خالد البرقی عمن ذکره عن ابی‏عبداللّٰهعلیه السلام قال...».^۲

۵. «حدثنا محمد بن الحسین عن موسى بن سعدان عن عبد‏اللّٰه بن القاسم عن سماعة بن مهران، قال: قال: أبو‏عبداللّٰه علیه السلام...».^۳

سند شیخ صدوق: «حدثنا محمد بن الحسن ـ رضی اللّٰه عنه ـ ؛ قال: حدثنا محمد بن الحسن الصفّار، قال: حدثنا محمد بن الحسین بن ابی‏الخطاب، عن موسى بن سعدان عن عبد‏اللّٰه بن القاسم الحضرمی، عن سماعة بن مهران، قال: قال: أبو‏عبداللّٰه علیه السلام...»^۴

از اسناد پیش‏گفته بر می‏آید که برخی از روایات بصائر الدرجات را شیخ صدوق با همان سند بصائر نقل کرده است. نبودن محمد بن یحیی در اسناد مذکور شاهدی بر تألیف بصائر توسط صفّار محسوب می‏شود. علاوه بر اسناد مذکور موارد دیگری وجود دارد که برای اختصار از ذکر آنها خودداری می‏کنیم.^۵ البته برای تکمیل این موضوع لازم است تمام اسناد بصائر الدرجات در آثار متأخر بررسی شود که به پژوهشی مجزا نیاز دارد.

ارتباط صفّار با امام

در یگانه اثر باقی‏مانده از صفّار، یعنی کتاب بصائر الدرجات، روایت مستقیم از معصوم وجود ندارد. شایان ذکر است که آثار دیگر صفّار قمی مفقود شده و به دست ما نرسیده است و احتمال دارد در دیگر آثار او که مفقود شده حدیث یا احادیثی وجود داشته که وی آنها را مستقیماً از امام یازدهمعلیه السلام نقل کرده است. با این حال، صرف احتمال نمی‏تواند چیزی را ثابت کند و اگر بخواهیم

1.. صفّار، بصائر الدرجات، ص۲۸.

2.. صدوق، ثواب الأعمال، ص۱۳۱.

3.. صفّار، همان، ص۴۳۴ و ۴۳۵.

4.. صدوق، علل الشرائع، ج۱، ص۱۶۴.

5.. برای تحقیق بیشتر ر.ک: بصائر الدرجات، ص۱۷۸، ۱۷۹و ۳۳۹؛ عیون اخبار رضاعلیه السلام، ج۲، ص۴۰)، ۵۹ و ۶۰؛ کمال الدین و تمام النعمه، ص۳۳۵.

جستارهایی در مدرسه کلامی قم

328

است؛ بنابراین، راوی این حدیث صفّار بوده است.

احادیث دیگری نیز وجود دارد که برای اختصار فقط اسناد آنها را در ذیل می‏آوریم. صفّار اسناد ذیل را در کتاب بصائر الدرجات آورده است؛ در ذیل هر حدیث اسناد شیخ صدوق را نیز ذکر می‏کنیم:

۱. «حدثنا أحمد بن محمد عن ابن‏سنان عن ابن‏مسکان عن موسى بن بکر قال قلت لابی عبداللّٰهعلیه السلام...».^۱

سند شیخ صدوق:

«حدثنا محمد بن الحسن بن أحمد بن الولید ـ رضی اللّٰه عنه ـ قال: حدثنا محمد بن الحسن الصفّار، عن أحمد بن محمد بن عیسى، عن محمد بن سنان، عن عبد‏اللّٰه بن مسکان، عن موسى بن بکر قال: قلت لابی‏عبد‏اللّٰه علیه السلام... ».^۲

۲. «حدثنا یعقوب بن یزید عن محمد بن ابی‏عمیر عن مرازم عن ابی‏عبداللّٰهعلیه السلام قال...».^۳

سند شیخ صدوق:

«حدثنا محمد بن الحسن بن أحمد بن الولید ـ رضی اللّٰه عنه ـ قال: حدثنا محمد ابن الحسن الصفّار، عن یعقوب بن یزید، و إبراهیم بن هاشم، عن محمد بن ابی‏عمیر، عن إبراهیم بن عبد‏الحمید، عن ابی‏حمزة الثمالی، عن ابی‏جعفر ـ علیه السلام ـ قال...»^۴.

۳. «حدثنا یعقوب بن یزید و إبراهیم بن هاشم عن ابن ابی‏عمیر عن منصور بن یونس عن ابی‏حمزة الثمالی عن علی بن الحسینعلیه السلام قال...».^۵

سند شیخ صدوق:

«حدثنا محمد بن الحسن بن أحمد بن الولید ـ رضی اللّٰه عنه ـ قال: حدثنا محمد ابن الحسن الصفّار، عن یعقوب بن یزید، و إبراهیم بن هاشم، عن محمد بن ابی‏عمیر، عن منصور بن حازم، عن ابی‏حمزة الثمالی، عن علی بن الحسین ـ علیهما السلام ـ قال...».^۶

1.. صفّار، بصائر الدرجات، ص۳۲۶ و ۳۲۷.

2.. صدوق، الخصال، ص۶۴۴.

3.. صفّار، همان، ص۳۲۲ و ۳۲۳.

4.. صدوق، همان، ص۶۴۷.

5.. صفّار، همان، ص۳۲۹.

6.. صدوق، الخصال، ص۶۵۱.

نام منبع :

جستارهایی در مدرسه کلامی قم

سایر پدیدآورندگان :

جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی

تعداد جلد :

1

ناشر :

انتشارات دارالحدیث

محل نشر :

قم

تاریخ انتشار :

1395

نوبت چاپ :

اول

گروه تاریخ کلام پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام همت خود را بر این گمارد تا به ریشه‌یابی هویت فکری و تاریخی اندیشۀ کلامی شیعه بپردازد و با پی‌ریزی طرح کلان «تاریخ کلام امامیه»، بار سنگین پژوهش در این فضای کمتر شناخته شده را بر دوش بگیرد.
این طرح در گام نخست، به بازشناسی و تحلیل دقیق مدرسه‌های کلامی امامیه می پردازد و تاکنون با کاوِش در زوایای تاریک و مبهم تفکر امامیه در دوران نخستین و میانه، دستاوردهای فراوانی را در قالب مقاله و کتاب آمادۀ عرضه دارد.
کتاب جستارهایی در مدرسه کلامی قم، حاصل پژوهش در این مدرسه‌ است که در مجموع تصویری تازه از تاریخ کلام امامیه در دوران پیدایی و پایه‌ریزی آن نشان می‌دهد. این جلد که با جستاری مستقل تکمیل می‌شود به همراه جستارهای کلامی مدینه، کوفه و بغداد به اختصار به معرفی همۀ مدرسه‌های کلامی امامیه می‌پردازد. البته این پژوهش‌های آغازین، هم‌اکنون با مطالعات عمیق و جامع‌تر در پژوهشکده در حال پیگیری است و کم‌کم فرآورده‌های آن نیز تقدیم جامعۀ علمی خواهد شد.
این مجموعه، منتخبی از مقاله‌ها و پژوهش‌های پژوهشگران پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام و نیز چند مقاله از محققان دیگر مراکز علمی است که هر یک به بُعدی از ابعاد و مسائل مرتبط با مدرسۀ قم پرداخته است. پاره‌ای از این مقاله‌ها پیش‌تر در نشریه‌های مختلف به چاپ رسیده‌اند و اینک در این مجموعه بازنشر می‌شوند و پاره‌ای دیگر از این پژوهش‌ها برای نخستین بار در این مجموعه انتشار می‌یابند.
این مجموعه در سه بخش اصلی گزینش و تنظیم شده است؛ بخش نخست با نام «شکل‌گیری مدرسۀ قم» با سه مقاله، در پی معرفی مدرسۀ قم و تبیین ریشه‌های شکل‌گیری این مدرسه است.
در بخش دوم نیز با نام اندیشه‌ها و آثار، با هفت مقاله، پژوهش‌هایی در اندیشه‌های کلامی اصحاب قم و ویژگی‌های میراث این مدرسه ارائه گردیده است. در این مقالات بیشتر تلاش شده است تا با نگاهی در آثار و شخصیت‌های محوری، به مؤلفه‌های فکری و کلامی مشایخ قم توجه شود
بخش سوم که به شخصیت‌ها اختصاص دارد، به اختصار به معرفی چند تن از شخصیت‌های برجستۀ این مدرسه پرداخته شده است.

نتیجه جستجو برای « »