327
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

مدعای ایشان نقدپذیر است؛ اولاً این ادعا با دیدگاه‏ مشهور مخالفت صریح دارد و طبق نقلی که از رجالیون آوردیم، همه آنها صفّار را صاحب بصائر الدرجات می‏دانند. تنها اشکالی که وجود داشت، نقل نکردن ابن ‏ولید بود که به آن اشاره شد، اما تنها از آن نمی‏توان نتیجه گرفت که مؤلّف بصائر الدرجات صفّار نبوده است. بسیاری از رجالیان و محدثان، صفّار را صاحب کتاب بصائر الدرجات می‏دانند.۱

علاوه بر شهرت انتساب، دلیلی دیگری وجود دارد که نمی‏توان از آن چشم پوشید؛ استدلال ما این است که اگر آثار شیخ صدوق را بررسی کنیم خواهیم دید که ایشان از کتاب بصائر الدرجات صفّار بیش از ۲۱ حدیث نقل کرده است که سند آنها با سند بصائر الدرجات یکسان است.

صفّار در بصائر الدرجات نقل می‏کند:

«حدثنا أحمد بن محمد عن علی بن الحکم عن عامر بن معقل عن ابی‏حمزة الثمالی عن ابی‏جعفر ـ علیه السلام ـ قال یا أبا حمزة لا تضعوا علیاً ـ علیه السلام ـ دون ما وضعه اللّٰه و لاترفعوه فوق ما رفعه اللّٰه. کفى لعلى ان یقاتل أهل الکرة و ان یزوج أهل الجنه».۲

این حدیث را شیخ صدوق در کتاب امالی‏ آورده:

«حدثنا محمد بن الحسن بن أحمد بن الولید ـ رضی اللّٰه عنه ـ ؛ قال: حدثنا محمد بن الحسن الصفّار، عن أحمد بن محمد بن عیسى، عن علی بن الحکم، عن عامر بن معقل، عن ابی‏حمزة الثمالی، عن ابی‏جعفر ـ علیه السلام ـ، قال: قال لی: یا أباحمزة، لاتضعوا علیاً دون ما وضعه اللّٰه، و لاترفعوا علیاً فوق ما رفعه اللّٰه، کفى بعلی أن یقاتل أهل الکرة، و أن یزوج أهل الجنة».۳

سندی که صفّار برای حدیث پیش‏گفته ذکر کرده است دقیقاً منقول شیخ صدوق نیز هست و محمد بن یحیی عطار در سند روایت حضور ندارد. باید پذیرفت حدیث مذکور را صفّار نقل کرده و شیخ صدوق به واسطه استادش محمد بن حسن بن احمد بن ولید آن را از صفّار نقل کرده

1.. ر.ک: مجلسی، بحار الانوار، ج۱، ص۶ / ج۱۰۷، ص۱۱۸؛ محدث نورى، مستدرک الوسائل، ج۱۸، ص۳۸۴؛ راوندى، الخرائج و الجرائح، ج۲، ص۷۹۲؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، ج۱، ص۳۷).

2.. صفّار، بصائر الدرجات، ۴۳۵.

3.. صدوق، امالی، ص۲۸۴.


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
326

الشیعه و ۴ حدیث و صفات الشیعه ذکر کرده است.

کتاب بصائر الدرجات

نام کامل این کتاب، بصائر الدرجات فی فضائل آل محمدصلی الله علیه و آله است. البته امیر معزی عنوان دیگری برای آن ذکر کرده است. به گفته او نسخ خطی با عنوان بصائر الدرجات فی علوم آل محمدصلی الله علیه و آله و ما خصهم اللّٰه به۱ است. نسخه منتشر شده با تحقیق محسن کوچه باغی (قم، ۱۴۰۴ق) دارای عنوان بصائر الدرجات فی فضائل آل محمدصلی الله علیه و آله است. از عنوان کتاب روشن می‏شود که صفّار در صدد اثبات علم خاص و توانایی‏های منحصر به فرد ائمهعلیهم السلام بوده و اینکه مؤمنان مؤظف‏اند مطیع و دوستدار ایشان باشند. این کتاب ده بخش دارد که هر بخش حدوداً شامل بیست باب و مجموعاً داراى ۱۸۸۱ حدیث است.۲

حسن انصاری در مقاله‏اش می‏نویسد: «صفّار کتابی به این نام نداشته است». وی معتقد است کتابی که اکنون با عنوان بصائر الدرجات نوشته صفّار در دسترس ما قرار دارد، در حقیقت همان کتاب بصائر الدرجات سعد بن عبداللّٰه اشعری است.

او در مقاله‏اش چنین می‏نویسد:

کار تدوین بصائر الدرجات کنونی در اصل متعلق به محمد بن یحیی عطار، دیگر محدث برجسته این دوران است که دقیقاً معاصر با سعد اشعری بوده است. وی متن کنونی را بر اساس متن بصائر الدرجاتِ سعد اشعری و با استفاده از شیوه «استخراج» تنظیم کرد و احادیثی تازه هم بدان افزود و آن را به دلیل منبع اصلی و الهام بخش آن بصائر الدرجات خواند؛ که در حقیقت می‏توان آن را مستخرجِ بصائر الدرجات نامید، اما به ‏دلیل آنکه احادیث دیگری هم در متن افزوده شده بود و نیز به‏ دلیل آنکه اصولاً شیوه «استخراج» بدون آنکه نامی از آن در میان محدثان امامیه برده شود، شیوه‏ای معمول برای تدوین کتاب‏های حدیثی در میان امامیه بود، متن ساخته شده دوم همچنان بصائر الدرجات خوانده شد که به دلیل متن اولیه سعد اشعری بود.۳

1.. مقالۀ امیر معزی ص۴، ترجمۀ آن تقریباً به این صورت خواهد بود: درک درجات علوم آل محمدصلی الله علیه و آله و آنچه خداوند به ایشان اختصاص داد.

2.. برای تفصیل بیشتر رجوع کنید به کتاب بصائر الدرجات و مقالۀ امیر معزی و کتاب دورۀ شکل‏گیری تشیع دوازده امامی گفتمان حدیثی میان قم و بغداد، نوشتۀ اندرو جی نیومن، ترجمۀ مؤسسۀ شیعه‏شناسی، فصل پنجم.

3.. ر.ک: مقالۀ حسن انصاری http://ansari.kateban.com/entry.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 17832
صفحه از 356
پرینت  ارسال به