شیعه و مایه مباهات می‏داند، و بر این اعتقاد است که کتب اربعه به همراه محاسن برقی و قرب الاسناد حمیری صحاح شیعه‏اند.^۱

محتوای کتاب

از میان سه بخش اصلی کتاب، بخش مربوط به امام کاظمعلیه السلام بر اساس ترتیب ابواب فقه تنظیم شده است. دو بخش دیگر کتاب چنین تنظیمی ندارد و جز احادیث دعایی امام صادقعلیه السلام بقیه کتاب دربردارنده احادیث متفرقه است. این احادیث فقهی، اخلاقی، عقیدتی، تاریخی و تفسیری هستند و به صورت پراکنده و غیر مبوب آمده‏اند. گرچه تبویب کتاب غرض ابتدایی نویسنده نبوده است، این کار از تحقیقات علمی و شایسته درمورد این کتاب خواهد بود.

نتیجه‏گیری

حمیری را می‏توان در زمره طبقه میانی راویان قم دانست. مطالعه مشایخ و طرقی که وی در نقل تراث راویان دارد نشان می‏دهد او متعلق به جریان غالب و مورد اعتماد عمومی جامعه شیعه است که دریافت و انتقال بخش گسترده‏ای از میراث روایی شیعه را بر عهده داشته است. ارتباطات علمی گسترده حمیری با معاصران خود از جمله سعد بن عبداللّٰه، صفّار، محمد بن یحیی و احمد بن اسحاق نشان از منزلت خاص او نزد همه گرایش‏های آن روز است. آثار ارزشمند او به‏خصوص قرب الاسناد حاکی از ذوق درخور تحسین او در نقل و جمع روایات است.

از محتوای این کتاب‏ها اطلاعی در دسترس نیست، لکن عنوان کتاب‏های سعد بن عبداللّٰه و علی بن ابراهیم قالبی انتقادی و تهاجمی را تداعی می‏کند؛ در حالی که عنوان کتاب مرحوم حمیری به‏گونه‏ای شبهه‏زدایی و توضیحی به نظر می‏آید. قرائنی همچون حضور او در طریق به هشامین و یونس در مشیخه فقیه و تهذیب و هم‏طبقه بودن او با سعد و علی بن ابراهیم نشان می‏دهد حمیری (و البته بعدها صدوق) فارغ از حساسیت‏های بی‏ثمر روش میانه را دنبال کرده‏اند.

درباره قرب الاسناد

کتاب قرب الاسناد سه بخش اصلی دارد: قرب الاسناد الی جعفر الصادقعلیه السلام، قرب الاسناد الی موسی بن جعفرعلیه السلام، قرب الاسناد الی ابی‏الحسن الرضاعلیه السلام. برخی بر این اعتقادند که جزء اول کتاب از فرزند حمیری یعنی محمد بن عبداللّٰه بن جعفر الحمیری است؛ چه آنکه در غیر این صورت، نسبت خلط به شیخ و نجاشی لازم می‏آید که بعید است. از همین رو، علامه و شیخ حر نیز بین انتساب اجزاء کتاب تفصیل قائل شده‏اند.^۱

نظائر این گونه نقل در بخش اول کتاب سابقه دارد. در منابع شیعی ذکر نام کلینی در ابتدای کتاب، و در میان منابع سنی ذکر راویان کتاب المسند احمد بن حنبل از این جمله است. پس به نظر می‏رسد شکی در انتساب همه کتاب به جناب حمیری نیست و محمد بن عبداللّٰه تنها راوی کتاب است، به‏ویژه آنکه بخش اول قرب الاسناد به امام صادقعلیه السلام و دخیل دانستن فرزند در سند به تطویل آن می‏انجامد.

نکته شایان ذکر دیگر آنکه احتمال تعدد کتب سه‏گانه و الحاق متأخر آنها به قرینه اجازه ابوغالب به پسرش وجود دارد، که می‏تواند منشأ احتمالات باشد.

اهمیت قرب الاسناد

علامه مجلسی قرب الاسناد را از اصول معتبر و مشهور می‏داند^۲ و میرزای قمی آن را از کتاب‏های مورد اعتماد نزد طائفه امامیه می‏شمرد.^۳ قاضی نوراللّٰه تستری این کتاب را هم‏طراز کتب اربعه