289
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

توقیعات، کتاب الطب».۱

نگاهی به فهرست آثار او نشان‏دهنده نقش فعال وی در حوزه اعتقادات و کلام است. این کتاب‏ها مهم‏ترین موضوعات کلامی آن عصر را در بر می‏گیرد و ناظر به پرسش‏ها و مسائل مطرح شده در جامعه شیعی آن روز است.

غیر از کتاب معروف قرب الاسناد که در دسترس است، کتاب الدلائل او نیز در دسترس اربلی بوده است و گزارش‏هایی از این دسترسی در وسائل الشیعه به چشم می‏خورد.۲ شیخ آغا بزرگ طهرانی برخی از این آثار را در کتاب ارزشمند الذریعه گزارش کرده است.۳

درباره کتاب ما بین هشام بن الحکم و هشام بن سالم

اختلاف بین اصحاب ائمه به‏ویژه درباره مسائل عقیدتی امری شایع بوده است. تسریع در تضعیف صاحبان عقاید غیر مشهور نیز به‏وضوح قابل مشاهده است. در موضوع اختلاف بین هشام بن حکم و هشام بن سالم و رد عقاید هشام بن حکم کتاب‏هایی نگاشته شده که به لحاظ تألیف عده‏ای از آنها در قم و هم‏زمان با عصر جناب حمیری درخور دقت است:

۱. رسالة فی معنی هشام و یونس نوشته علی بن ابراهیم قمی؛۴

۲. کتاب مثالب هشام و یونس نوشته سعد بن عبداللّٰه اشعری؛

۳. کتاب الرد علی ابراهیم بن هاشم فی معنی هشام و یونس نوشته سعد بن عبداللّٰه اشعری؛۵

۴. کتاب ما بین هشام بن الحکم و هشام بن سالم و القیاس و الأرواح و الجنة و النار و الحدیثین المختلفین نوشته حمیری.

1.. نجاشی، رجال، ص۲۱۹، رقم ۵۷۳.

2.. علی بن عیسی الاربلی فی کتاب کشف الغمه نقلاً من کتاب الدلائل لعبداللّٰه بن جعفر الحمیری (وسائل الشیعه، ج۱، ص۱۵۶ و ص۲۹۱و ج۲، ص۲۱۱ و ج۳، ص۲۷۴).

3.. ر.ک: الذریعة إلی تصانیف الشیعه، ج۲، ص۳۲۸ (کتاب الامامه) و ج۴، ص۴۸۵(کتاب التوحید و الاستطاعه) و ج۱۰، ص۱۲۷ (کتاب مسائل رجال) و ج۱۶، ص۲۷۰ (کتاب فضل العرب) و ج۱۷، ص۶۹ (کتاب قرب الاسناد) و ج۲۰، ص۳۳۴ (مسائل ابی‏محمد الحسن العسکریعلیه السلام) و ص۳۴۷ ( مسائل رجال و مکاتباتهم الی ابی‏الحسن الثالث) و ص۳۵۶ (مسائل عبداللّٰه بن جعفر).

4.. نجاشی، رجال، ص۲۶۰، رقم ۶۸۰.

5.. همان، ص۱۷۸، رقم ۴۶۷.


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
288

سال و چند ماه بیشتر نداشته و در برخی موارد بر نسخه‏ای که به خط جدش بوده اکتفا کرده، در مواردی به خط خودش نیز نوشته و به گزارش این نقل پرداخته است.

بررسی طرق انتقال تراث به جناب ابوغالب زراری از چند جهت مهم است:

۱. به تصریح خود ابوغالب این انتقال در عراق واقع شده است، که به‏روشنی گواه انتقال تراث از قم به آنجاست؛

۲. ابوغالب شاهد انتقال تراث به جماعتی دیگر نیز بوده است؛

۳. می‏توان دریافت که چه بخشی از تراث قم با چه محتوایی به عراق منتقل شده است.

یگانه سفر علمی گزارش شده حمیری، به عراق است. محمد بن معقل از پدرش نقل می‏‏کند که عبداللّٰه بن جعفر حمیری در سال ۲۹۸ نزد قبر مطهر سید الشهداءعلیه السلام حدیث لوح فاطمهعلیها السلام را برای او نقل کرده است.۱

ابوغالب زراری نیز ـ همان گونه که گذشت ـ دریافت حدیث از او را به سال ۲۹۷ می‏نویسد.۲

دو احتمال در این بین به ذهن می‏رسد: یکی آنکه او دو سفر به عراق داشته است، و دیگری آنکه در یگانه سفر او که مدتی نیز به طول انجامیده، هر دو واقعه گزارش شده است. از آنجا که ابوغالب تاریخ شعبان المعظم سال ۲۹۷ قمری را ثبت کرده، همچنین تعدد انتقال تراث به ابوغالب از جمله شواهد تقویت احتمال دوم است.

۳. آثار علمی حمیری

نجاشی فهرست تألیفات او را این چنین می‏نویسد: «و صنف کتباً کثیرة یعرف منها: کتاب الإمامة، کتاب الدلائل، کتاب العظمة و التوحید، کتاب الغیبة و الحیره، کتاب فضل العرب، کتاب التوحید و البداء و الإرادة و الاستطاعة و المعرفه، کتاب قرب الإسناد إلى الرضاعلیه السلام، کتاب قرب الإسناد إلی ابی‏جعفر بن الرضاعلیه السلام، کتاب ما بین هشام بن الحکم و هشام بن سالم و القیاس و الأرواح و الجنة و النار و الحدیثین المختلفین، مسائل الرجال و مکاتباتهم أبا الحسن الثالثعلیه السلام، مسائل لابی‏محمد الحسنعلیه السلام علی ید محمد بن عثمان العمری، کتاب قرب الإسناد إلى صاحب الأمر، مسائل ابی‏محمدعلیه السلام و

1.. الاختصاص، ص۲۱۰.

2.. تاریخ آل زراره، ص۲۰۲ و ۲۱۱.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 17916
صفحه از 356
پرینت  ارسال به