279
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

سپس تا فتح مسلمانان در دست ایرانیان بود».۱ از جمله اخیر او می‏توان رهیافت خاندان حمیری به ایران را از تسلط ایرانیان بر آن منطقه و رفت و آمدهای طبیعی ایشان به ایران حدس زد.

چهار. استادان

مجموعه استادانی که حمیری از ایشان در کتب اربعه حدیث نقل کرده از این قرارند:

أبومحمد (امام عسکریعلیه السلام)، الرجل (مشترک میان امام هادیعلیه السلام و امام عسکریعلیه السلام)، إبراهیم بن مهزیار، أحمد بن حمزه، أیوب بن نوح، حسن بن ظریف، حسن بن علی بن کیسان، حسین بن عبیداللّٰه، حسین بن علی بن کیسان صنعانی، الحسین بن مالک، عبدالعزیز بن زکریا اللؤلؤی، علی بن ریان، علی بن سلیمان بن رشید، محمد بن احمد بن مطهر، محمد بن جزک، محمد بن خالد، محمد بن سرو، محمد بن عبد‏الحمید، محمد بن عیسی، موسی بن عمر بصری، یعقوب بن یزید، ابی‏عمرو (اموی)، إبراهیم بن هاشم، احمد بن ابی‏عبداللّٰه برقی، احمد بن إسحاق ابی‏ علی، احمد بن محمد بن عیسی اشعری، حسن بن مالک علی بن حکم، محمد بن حسین بن ابی‏الخطاب، محمد بن عبد‏الجبار، محمد بن عثمان عمری، محمد بن فضل بغدادی، محمد بن ولید، هارون بن مسلم بن سعدان.

از نظر حجم روایات نقل شده نیز ترتیب بیشترین نقل از استادان به شرح زیر است: إبراهیم بن مهزیار هجده مورد، امام عسکری یازده مورد، ایوب بن نوح بن دراج ده مورد، احمد بن حمزة بن یسع قمى ‏و محمد بن جزک جمال‏ هفت مورد، محمد بن عیسى بن عبید شش مورد، حسن بن علی بن کیسان صنعانی و حسین مالک قمی پنج مورد، احمد بن اسحاق بن عبداللّٰه بن سعد اشعری چهار مورد. فهرست مشایخ او در سایر منابع نیز مطابق همین الگوست.

ملاقات با امام

شیخ طوسی حمیری را از جمله اصحاب امام رضا، امام هادی و امام عسکریعلیهم السلام، ذکر کرده است.۲ برقی او را از اصحاب ابی ‏الحسن الثالث ابی‏محمد الحسن بن علیعلیهما السلام معرفی می‏کند.۳ مکاتبه او با امام هادی و امام عسکریعلیهما السلام نیز در منابع حدیثی ثبت شده است.۴ اما آنچه ظاهراً به

1.. ناصر خسرو، سفرنامه، ص۲۳۲.

2.. طوسی، رجال، ص۳۷۰، رقم ۵۵۰۷ و ص۳۸۹، رقم ۵۷۲۷ و ص۴۰۰، رقم ۵۸۵۹.

3.. برقی، کتاب الطبقات، ص۴۲۷، رقم ۱۴۴۴ و ص۴۳۶، رقم ۱۴۸۱.

4.. ر.ک: کلینی، الکافی، ج۵، ص۱۳۹و ۴۴۷ و ج۶، ص۳۵ و ج۷، ص۱۱۴؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۳، ص۲۹۶ و ۴۴۸ و ۴۷۶؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۲، ص۳۶۲ و ج۳، ص۲۳۱ و ج۶، ص۳۹۲ و ج۹، ص۳۱۰ و ۳۹۳؛ طوسی، الاستبصار، ج۴، ص۱۶۱.


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
278

چهار فرزند او عبارت‏اند از: محمد، احمد، حسین و جعفر،۱ که همگی با امام عصرعلیه السلام مکاتبه ‏داشته‏اند.۲

وفات ایشان نیز دقیقاً بیان نشده است و تنها به قرینه عبارت معروف نجاشی که گفته: «قدم الکوفة سنة نیف و تسعین و مائتین و سمع أهلها منه فأکثروا»۳ و همچنین عبارت أبوغالب زراری که گفته: «و سمعنی من عبداللّٰه بن جعفر الحمیری و قد دخل الکوفة فی سنة سبع و تسعین و مائتین» و روایت پدر محمد بن معقل در حائر حسینی در همان سال،۴ چنین حدس زده‏اند که حمیری اواخر قرن سوم یا سال‏های ابتدایی قرن چهارم بدرود حیات گفته است. درمورد محل دفن او نیز تنها به این احتمال می‏توان رسید که در قم مدفون است.

سه. قبیله

حموی در معرفی حِمْیر چنین می‏نویسد: «منازل قبیله حمیر در یمن جایی در غرب صنعاست. اهل حمیر اکبر و حمیر بن سبأ اصغر بر خلاف حمیر بن غوث اهل فصاحت و شعر و ادب‏اند».۵ بر اساس گزارش‏های موجود، می‏توان چنین نتیجه گرفت که حمیر از قبایل معروف قحطانی به شمار می‏رود که به تیره‏های متعدد تقسیم می‏شود.۶

ناصر خسرو می‏گوید: «زمین یمن را حمیر خوانند و زمین حجاز را عرب گویند. بر این سرزمین از قدیم اقوام و طوایف‏ها حکومت رانده‏اند، چنان‏که یکی از اقوام قدیم عربستان جنوبى در ناحیه ظفار (یمن) در مملکت سبأ می‏‏زیستند و تدریجاً قدرت یافتند و سلطنت سبأ را به دست گرفتند. از اینجاست که تاریخ دولت حمیری دنباله سلطنت سبأ است. اولین دولت حمیری از ۱۱۵ پیش از میلاد تا ۳۰۰ میلادی و دومین (که حضرموت را نیز جزء قلمرو خود داشت) تا ۵۲۵ (سال اشغال یمن به دست حبشی‏ها) دوام داشت و از ۵۳۳ تا ۵۷۰ به دست حبشیان و

1.. نجاشی، رجال، ص۳۰۴ – ۳۵۵، رقم ۹۴۹؛ شهید ثانی، الرعایة فی علم الدرایه، ص۳۹۹.

2.. کان له (محمد بن عبداللّٰه) إخوة: جعفر و الحسین و أحمد، کلهم کان لهم مکاتبه (نجاشی، رجال، ص۳۵۵، ذیل ترجمۀ محمد بن عبداللّٰه، رقم ۹۴۹).

3.. نجاشی، رجال، ص۲۱۹، رقم۵۷۳.

4.. مفید، الاختصاص، ص۲۱۰؛ ابوغالب زراری، تاریخ آل زراره، ص۲۰۲ و ۲۱۱.

5.. حموی، معجم البلدان، ج‏۲ ،ص۳۰۶ و ۳۰۷.

6.. کحاله، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۳۰۶. حمیر، بطن عظیم من القحطانیه.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 17809
صفحه از 356
پرینت  ارسال به