می‏گوید: «اگر مراد از نور بودن خداوند، همین نور و روشنی ظاهری باشد، چون خداوند در همه حال و هر مکان و زمان موجود است، زمین و آسمان در همه اوقات باید روشن باشد؛ در صورتی که چنین نیست»^۱. بنابراین وی نور را به معنای هدایت تأویل برده و خداوند را هادی اهل آسمان و زمین دانسته است.

شش. تخصیص نقل با عقل

به نظر شیخ صدوق گاه دلیل عقلی است که گزاره نقل را مقید می‏کند یا تخصیص می‏زند و گاه برعکس یعنی دلیل نقلی عمومیت قضیه عقلی را محدود می‏سازد.

وی درباره تخصیص دلیل عقلی بر عمومیت دلیل نقلی و در تحلیل و توضیح حدیث منزلت (انت منی بمنزلة هارون من موسی) سه بار از تخصیص زدن عقل سخن به میان می‏آورد. وی در آغاز می‏گوید: این قول دلیل همسانی منزلت علیعلیه السلام با پیامبرصلی الله علیه و آله در همه اقوال نسبت به هارون و موسیعلیه السلام است. سپس می‏افزاید: عقل بر این عموم تخصیص می‏زند؛ زیرا مواردی هست که علیعلیه السلام شبیه به هارون نیست، مانند برادری نسبی. متن سخن وی چنین است:

فهذا العقول یدل علی ان منزلة علی منه فی جمیع احواله منزلة هارون من موسی فی جمیع احواله الا ما خصه الاستثناء الذی فی نفس الخبر. فمن منازل هارون من موسی انّه کان اخاً ولادة و العقل یخص هذه و یمنع ان یکون النبیصلی الله علیه و آله عناها بقوله لانّ علیاً لم یکن اخا ولادة و....^۲

شیخ صدوق در دو مقام دیگر به وجوب اخذ عمومیت حدیث منزلت در غیر مخصصات عقل تأکید می‏کند:

و الخبر یوجب انّ هذه الخصال کلها لعلیعلیه السلام من النبیصلی الله علیه و آله وما کان من منازل هارون من موسی باطناً وجب انّ‏ الذی لم‏یخصه العقل منها کما خصّ‏ اخوة الولادة فهو لعلیعلیه السلام من النبیصلی الله علیه و آله و ان لم‏نحط به علماً لانّ الخبر یوجب ذلک... و لما لم‏یکن ذلک وجب انّه قد عنی کل منزلة کانت لهارون من موسی مما لم‏یخصه العقل و لا الاستثناء فی نفس الخبر.^۳

با مقایسه افراد گریزنده از افراد مورد گریز در می‏یابیم که همه اینها از یک سنخ نیستند. قابیل و همسر لوط و پسر نوح هیچگاه با مادر موسی و پدر ابراهیم همسان نبوده‏اند و از دو گروه مخالف‏اند؛ زیرا به اعتقاد شیعه طیب مولد و یکتاپرستی والدین برای پیامبران شرط است و چگونه است که پیامبری از پدر و مادرش بگریزد. بنابراین، صدوق این حدیث را بر خلاف ظاهر آن، تأویل می‏کند و می‏گوید:

انما یفرّ موسی من امّه خشیة أن یکون قصر فیما وجب علیها من حقها و ابراهیم انما یفر من الاب المربی المشرک لا من الاب الوالد و هو تارخ.^۱

وی در ذیل روایتی که مضمون آن تجلی خداوند بر بنده مؤمنش می‏باشد، تجلی را به ظهور نشانه‏ای بر بنده تأویل می‏کند:

معنی قوله: «تجلی اللّٰه لعبده» أی: ظهر له آیة من آیاته یعلم بها انّ اللّٰه یخاطبه.^۲

از دیگر موارد تأویل معنای ظاهری آیات و روایات معنای رؤیت اللّٰه است. از آن جهت که معنای ظاهری رؤیت به تشبیه و تجسیم خداوند کشیده می‏شود و عقل آن را نمی‏پذیرد، صدوق آن را تأویل کرده است.

وی در باب معنای رؤیت خدا پس از آنکه اخبار منقول از مشایخ را صحیح می‏شمرد، می‏گوید:

لکل خبر منها معنی ینفی التشبیه و التعطیل و یثبت التوحید... و معنی الرؤیة الواردة فی الاخبار العلم.^۳

صدوق در جایگاهی دیگر که در روایت سخن از زیارت خدا شده بود، معنای زیارت خدا را به زیارت انبیا و حجج الهی تأویل برده و گفته است:

زیارة اللّٰه زیارة انبیائه وحججهعلیه السلام، من زارهم فقد زار اللّٰه ـ عزوجل ـ کما انّ من اطاعهم فقد اطاع اللّٰه و....^۴

وی همچنین در بیان معنای نور در آیه مبارکه نور ضمن سرزنش گروه مشبهه در برداشت نادرست از این آیه، با استدلال عقلی و نقلی معنای ظاهری را نمی‏پذیرد و آن را تأویل می‏برد. او