صدوق در تبیین بحث‏های امامت، به‏ویژه موضوع غیبت، سخنان یکی از مشایخ کلامی شیعه را در رد‏ دیگاه‏های زیدیه نقل می‏کند. وی سخنش را این گونه آغاز می‏کند:

وقال غیره من متکلمی مشایخ الامامیة: ان عامّة مخالفینا قد سألونا فی هذا الباب عن مسائل و یجب علیهم ان یعلموا أن القول بغیبة....^۱

این متکلم امامی با استفاده از مقبولات مشترک زیدیه و امامیه که سخنان رسول خداصلی الله علیه و آله به‏ویژه حدیث ثقلین است، به پاسخگویی به اشکالات زیدیه می‏پردازد.

شیخ صدوق پس از آنکه استدلال‏هایی برای وجود امام غایب ارائه می‏کند، در مقام پاسخگویی به اعتراض‏ها و اشکال‏های زیدیه برآمده، به نقد و رد افکار ایشان می‏پردازد. در نخستین مورد از این موارد اشکال به احادیث «ائمه اثنی عشر» را از قول آنها مطرح می‏کند که:

قال بعض الزیدیة: ان الروایة التی دلت علی ان الائمة اثنا عشر قول أحدثه الامامیة قریباً و وردوا فیه احادیث کاذبه.^۲

آن‏گاه به این اشکال و اشکال‏های دیگری در موضوع امامان دوازده‏گانه پاسخ می‏دهد و به اثبات می‏رساند که این احادیث صحیح و مورد وثوق است.

چهار. انتخاب و تنظیم عقلی احادیث

تفاوت راوی حدیث با محدث و نیز متکلم در آن است که راوی، فقط روایاتی را که از طرق مختلف به دستش رسیده است، بدون هیچ گونه تصرف و نقد و تحلیلی برای دیگران نقل می‏کند.

اگر راوی دست به انتخاب و تنظیم احادیث بزند و آنها را به شکلی که خود می‏خواهد و می‏پسندد ارائه کند، این کار بی‏تردید با پشتوانه‌ای از طرح، فکر، نقد و تحلیل همراه خواهد بود.

فقیه و مجتهدی که احادیث فقهی را تبویب و تنظیم و در قالب کتابی فقهی ـ حدیثی ارائه می‏کند، بی‏شک روایات را آن گونه برمی‏گزیند و به‏گونه‏ای سامان می‏بخشد که منطبق بر اجتهاد او باشد.

می‏شمرد. او در یکی از کتاب‏هایش می‏گوید:

ان الناس قد یذهبون عن الحق و ان کان واضحاُ و عن البیان و ان کان مشروحاً کما ذهبوا عن التوحید الی التلحید من قوله عزوجل «لیس کمثله شیء»^۱ الی التشبیه.^۲

زیدیه

یکی از گروه‏هایی که در امر امامت و غیبت امام زمانعلیه السلام بیشترین اختلاف را با امامیه دارد، فرقه زیدیه است. اینان پیروان زید بن علی‏ بن الحسینعلیهما السلام هستند. شیخ صدوق در مقام پاسخگویی به پرسش‏ها و شبهات آنها برآمده و صفحات فراوانی از مقدمه کتاب کمال الدین و تمام النعمه را به نقد نظریات زیدیه و اثبات دیدگاه‏های امامیه در مقابل اعتراضات آنها اختصاص داده است.

وی اشکالات و شبهات زیدیه بر موضوع امامت و غیبت را با عناوینی چون «قال بعض الزیدیه» و «قالت الزیدیه» در بیش از ده مورد نقل، نقد و رد کرده است. برای نمونه، او در مقدمه کتاب کمال الدین وتمام النعمه ـ که در آن از کتاب‏ها و اقوال دیگر دانشمندان کلامی بهره جسته است ـ پاسخ مفصل و مستدل دانشمند کلامی شیعه ابوجعفر محمد بن عبدالرحمن‏ بن قبه رازی در رد‏ و نقض کتاب الاشهاد را نقل و بر آن تأکید می‏کند. کتاب الاشهاد نوشته ابی‏زید علوی از علمای زیدیه است که او در آن اشکالات فراوانی بر امامیه وارد کرده است. ابن ‏قبه رازی سخنان ابی‏زید علوی را با عبارت «قال صاحب الکتاب» آغاز می‏کند و پس از نقل نظر و دیدگاه او به نقد و رد‏ آنها می‏پردازد.^۳

جالب توجه است که شیخ صدوق درباره هدف خود از نقل متن کتاب الاشهاد و متن کتاب نقض الاشهاد نوشته ابن‏ قبه رازی می‏گوید:

و انّما ذکرنا هذه الفصول فی او‏ل کتابنا هذا لأنها غایة ما یتعلّق بها الزیدیة و ما رد‏ علیهم و هی أشد الفرق علینا....^۴

صدوق در این کتاب و آثار دیگرش بارها به آرای دانشمندان زیدی اشاره و آنها را نقد کرده است.