«باب الرد علی الثنویه و الزنادقه» نام دارد.

صدوق در بیانی که پس از حدیث پنجم این باب می‏نویسد، از دو تن از رهبران گروه‏های دوگانه‏پرست نام می‏برد. او در پایان استدلال‏هایش بر وحدانیت خداوند، می‏گوید:

فأما ما ذهب الیه مانی و ابن دیصان من خرافاتهما فی الامتزاج و دانت به المجوس من حماقاتها فی أهرمن ففاسد بما یفسد به قدم الاجسام.

صدوق آرای دوگانه‏پرستان را با استفاده از استدلال بطلان قدم اجسام باطل می‏داند و در ادامه بیان می‏دارد که لازم نیست جداگانه به هریک از اینان پرداخته شود.

و لدخولهما فی تلک الجمله اقتصرت علی هذا الکلام فیهما و لم‏افرد کلامهما بما یسأل عنه منه.^۱

در مقامی دیگر شیخ صدوق به بیان عقیده‏ای دیگر از مانویان می‏پردازد و آن را ابطال می‏کند.

و قد ادعت الثنویة ان مانی اقام المعجزات و ان لهم خبراً یدل علی صدقهم؛ دوگانه‏پرستان ادعا کرده‏اند که مانی [به‏سان پیامبران] معجزاتی داشته است و اخباری را بر صدق این دعا ارائه کرده‏اند.

صدوق این ادعا را بی‏پایه و اساس می‏داند و می‏گوید: هر کس می‏تواند چنین ادعایی را مطرح سازد و صرف ادعا چیزی را ثابت نمی‏کند.^۲

یهود

شیخ صدوق در اجرای رسالت‏های کلامی خود به نقد افکار پیروان دین یهود و در مواضع مختلف به نقد و رد دیدگاه‏های ایشان مبادرت می‏ورزد.

او برخی عقاید نادرست یهودیان را که جای پایی در عقاید اسلامی باز کرده و سوء برداشت‏ها و کج‏فهمی‏هایش را به جامعه مسلمین سرایت داده است نشان می‏دهد. همچنین او به بحث و مناظره با صاحبان ادیان مختلف از جمله یهودیان در حل اختلافات کلامی اعتقاد داشته است؛ چنان‏که در ضمن بحث از روش مناظره و مراحل آن، مناظره‏ای مثالی با یهودیان بیان می‏کند.^۳

یکی از آیات قرآن کریم که به نقد عقیده یهودیان درباره خداوند پرداخته، موضوع یکی

مورد نظر و در آن به اتفاق نظر برسیم.

درباره روایاتی هم که در ورود، اصل نقل و صحت آن اختلاف داریم، ابتدا باید اثبات کنیم که آنها نیز وارد شده‏اند تا اینکه حجت‏آور باشد، آن‏گاه درباره دلالت آن بحث می‏کنیم.

سپس خود با همین شیوه به بحث و بررسی روایات این باب می‏پردازد و نظرش را به اثبات می‏رساند.

رد مخالفان نیز در حقیقت گونه‏ای از مناظره است؛ چون متکلم با مخالف خود مناظره و تبادل رأی می‏کند. شیخ صدوق به چند گونه به نقد و رد نظریات مخالفان عقیدتی خود مبادرت می‏ورزد:

۱. گاه نظری را مطرح و اشکالات مخالفان را نیز طرح می‏کند و به آنها می‏گوید؛

۲. گاه در ذیل برخی احادیث، به اعتقاد مخالفان اشاره و آن را ابطال می‏کند؛

۳. در پاره‏ای از موارد فصل‏هایی از کتاب خود را به رد نظر فرقه یا گروه اعتقادی خاصی، ویژه می‏سازد و به ایراد احادیث باطل‏کننده آن اعتقاد، یا به نقد و تحلیل و نیز رد نظر آنها می‏پردازد؛

۴. گاه در بیان لوازم برخی سخن‏ها و اعتقادهای نادرست، به منشأ آن اعتقاد یا معتقدان آن اشاره یا آن را شبیه به اعتقاد برخی فرق کلامی معرفی، سپس دلیل بطلان آن را بیان می‏کند.

نمونه‏های بسیاری از رد مخالفان توسط شیخ صدوق در مقابل پیروان ادیان مختلف چون یهود، مسیحیت، دوگانه‏پرستان و برهمنان، همچنین صاحبان مذاهب گوناگون مانند واقفیه، ناووسیه، زیدیه، کیسانیه، اسماعیلیه و حشویه به ثبت رسیده است که به برخی از آنها اشاره می‏کنیم:

دوگانه پرستان

دوگانه‏پرستان یا ثنویه گروهی هستند که به خدایان دوگانه معتقدند و خداوند را واحد و یکتا نمی‏دانند. اینان که خود به گروه‏هایی چون مجوس، دیصانیه، مانویه، مرقیونیه و مزدکیه شهرت دارند، به دو خدا تحت عنوان یزدان و اهریمن یا نور و ظلمت یا خدایی امتزاجی از این دو امر قائل‏اند. ایشان خوبی‏ها و خیرات را از خدای نور و بدی‏ها و شرور را از خدای ظلمت می‏دانند.

شیخ صدوق به پیروی از پیشوایان معصومعلیهم السلام و با استفاده از فرمایش‏های ایشان، فصلی از کتاب التوحید خود را به رد افکار ایشان اختصاص داده است. باب سی ‏و هشتم کتاب التوحید،