223
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

از دیگر ابواب کافی درباره تکامل‏پذیری دانش ائمهعلیهم السلام بابی است که روایات تقسیم‏کننده دانش ایشان را در بر دارد. در بصائر نیز روایات این موضوع در یک باب۱ آمده ‏است. تعداد روایات این باب سه حدیث است که دو حدیث از آن متحد است. تعداد روایات مشترک در باب، دو مورد است۲ و یک حدیث از کافی در بابی دیگر از بصائر درج شده است.۳ بنابراین، هیچ‏یک از دو کتاب روایت ویژه خود ندارد و هر دو، در تمام احادیث این موضوع مشترک‏اند؛ در نتیجه اتحاد کامل دیدگاه کلینی و صفّار در این موضوع نیز روشن می‏شود.

علم عام

مراد از علم عام، دانش امام به تمام حقایق عالم و افعال و مقدرات الهی است. در کافی سه باب و در بصائر چهار باب بر دانش عام اهل بیتعلیهم السلام دلالت دارد که سه باب از دو کتاب با یکدیگر مشابهت دارند. عنوان این باب‏ها در سه گروه قرار می‏گیرند:

۱. ائمهعلیهم السلام خزانه‏داران دانش پروردگارند؛۴

۲. ائمهعلیهم السلام هرگاه بخواهند، دانش می‏یابند؛۵

۳. دانشِ آنچه بوده و هست در اختیار ائمهعلیهم السلام است.۶

مجموع روایات بصائر ۳۸ و کافی پانزده حدیث است. تعداد مشترکات دو باب اول شش مورد در باب۷ و یک مورد در سایر ابواب است۸ و بصائر نُه حدیث اختصاصی دارد. در دومین باب از کافی و بصائر، در سه حدیث اشتراک وجود دارد۹ و آنها در یک حدیث در سایر ابواب مشترک‏اند.۱۰ تعداد روایات اختصاصی بصائر یک مورد است. در سومین باب از دو کتاب در یک

1.. صفّار، همان، ص۳۱۸.

2.. کلینی، همان، ص۲۶۴؛ صفّار، همان.

3..کلینی، همان؛ صفّار، همان، ص۳۱۶.

4.. کلینی، کافی، ج۱، ص۱۹۲؛ صفّار، بصائر الدرجات، ص۱۰۳.

5.. کلینی، همان، ص۲۵۸؛ صفّار، همان، ص۳۱۵.

6.. کلینی، همان، ص۲۶۰؛ صفّار، همان، ص۱۲۷.

7.. کلینی، همان، ص۱۹۲ و ۱۹۳؛ صفّار، همان، ص۱۰۳، ۱۰۴ و ۱۰۵.

8.. کلینی، همان، ج۲، ص۸ ؛ صفّار، همان، ص۱۰۶.

9.. کلینی، کافی، ج۱، ص۲۵۸؛ صفّار، همان، ص۳۱۵.

10.. کلینی، همان، ج۱، ص۲۵۷؛ صفّار، همان، ص۳۱۵.


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
222

نداده است.۱ به نظر می‏رسد دلیل این امر، اثباتی بودن ابواب بصائر است؛ یعنی صفّار در پی اثبات علوم ائمهعلیهم السلام است؛ نه نفی دانش از ایشان؛ حال اینکه این چهار روایت در پی نفی دانش غیب از ائمهعلیهم السلام هستند؛ لذا صفّار آنها را در لابه‏لای سایر روایات درج کرده است. البته نقل این روایات، خود دلیل پذیرش این نظریه از طرف صفّار است.

امور غیر ثابت

در یک تقسیم‏بندی دیگر، می‏توان حقایق عالم را به دو دسته ثابت و غیر ثابت تقسیم کرد. حقایق ثابت، تحقق یافته و موجودند؛ در حالی‏که حقایق غیر ثابت هنوز تحقق نیافته و از مسائلی هستند که در قضا و قدر الهی جای دارند و به دو گروهِ حتمی و غیر حتمی تقسیم می‏شوند. امور حتمی اموری هستند که خداوند وعده تحقق آنها را داده و تخلف ناپذیرند؛ اما امور غیر حتمی ممکن است تغییر یابند و برای خداوند در مورد آنها «بدا» حاصل شود. ائمهعلیهم السلام به این گروه نیز علم داشته‏اند؛ اما دانشی متغیر و بداپذیر که با تحقق بدا، از آن نیز آگاه می‏شوند.

کلینی دو باب کافی را به این بحث اختصاص داده۲ و صفّار روایات این موضوع را در چهار باب درج کرده است.۳ در این بحث، کافی هفت و بصائر ۳۴ روایت آورده‏ است. در بصائر دو باب مشابه به باب‏های کافی یافت شد. تعداد روایات مشترک دو باب اول، سه مورد۴ و تعداد روایات اختصاصی بصائر چهار مورد است. مشترکات دو باب دیگر، دو مورد در باب۵ و دو مورد در غیر باب است۶ و در مجموع میان دو کتاب ده روایت مشترک هست. کافی روایت اختصاصی ندارد؛ اما مجموع روایات اختصاصی بصائر ۲۳ مورد است. این روایات، قابلیت افزایش دانش ائمهعلیهم السلام را به اثبات می‏رسانند و بر این نکته تأکید می‏کنند که دانش ائمهعلیهم السلام در زمان‏های مختلف و به‏طور خاص در شبهای جمعه افزایش چشمگیری می‏یابد.

1.. ر.ک: صفّار، بصائر الدرجات، ص۱۱۳، ۲۱۳، ۳۱۵ و ۳۷۸.

2.. کلینی، همان، ص۲۵۳ و ۲۵۴.

3.. صفّار، همان، ص۱۳۰، ۳۹۲، ۳۹۵ و ۴۶۴.

4.. کلینی، کافی، ج۱، ص۲۵۳ و ۲۵۴؛ صفّار، بصائر الدرجات، ص۱۳۰ و ۱۳۱.

5.. کلینی، همان، ص۲۵۴؛ صفّار، همان، ص۳۹۵.

6.. کلینی، همان، ص۲۵۵؛ صفّار، همان، ص۳۹۲.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 17802
صفحه از 356
پرینت  ارسال به