213
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

در کافی نیست. روایت اول باب کافی چنین است:

جابر گوید: از امام باقر ـ علیه السلام ـ شنیدم که فرمود: «جز دروغگو کسی از مردم ادعا نمی‏کند تمام قرآن را آن‏چنان‏که نازل شده جمع‏آوری کرده است و قرآن را آن‏چنان‏که خداوند نازل فرمود، جز علی بن ابی‏طالبعلیه السلام و ائمهعلیهم السلام بعد از او کسی جمع‏آوری نکرده است.»۱

ملا صالح مازندرانی، مراد از عبارت «جمع القرآن کله» را جمع مبانی و معانی اول و دوم۲ و بیشتر از آن می‏داند.۳ به نظر می‏رسد از روایت دوم باب بتوان این معنا را استفاده کرد؛ زیرا امام پس از تعبیر «کله» می‏فرمایند: «ظاهره و باطنه» که این تعبیر، تفسیر «جمع القرآن کله» است.۴

از مجموع روایات کافی و بصائر روشن می‏شود که این دانش به‏صورت کامل برای اهل بیتعلیهم السلام ثابت است و علم اهل بیتعلیهم السلام به قرآن، مانند دانش رسول خداصلی الله علیه و آله است و آنان بر تمام ظاهر و باطن کتاب خدا آگاه‏اند. در این باب نیز اختلافی میان دیدگاه کلینی و صفّار وجود ندارد.

سایر کتب آسمانی

یکی از سنت‏های الهی، نزول کتاب بر انبیا و رسولان خویش بوده است. صحیفه‏های ابراهیم، تورات، انجیل و زبور در کنار قرآن کریم، مجموعه‏ای وحیانی را به نمایش‏می‏گذارند. ابوذر غفاری در روایتی از پیامبرصلی الله علیه و آله نقل می‏کند که تعداد کتاب‏های آسمانی ۱۰۴ عدد است.۵

کلینی در کافی، یکی از زوایای دانش ائمهعلیهم السلام را علم به کتاب‏های انبیا بیان و ایشان را میراث‏داران علوم پیامبرانعلیهم السلام و وارثان کتاب‏های آسمانی معرفی می‏کند. وی احادیث این موضوع را در یک باب۶ شامل دو روایت جای داده است.

در بصائر نیز سه باب شامل ۲۷ حدیث درباره دانش ائمهعلیهم السلام به سایر کتاب‏های آسمانی آمده

1.. کلینی، کافی، ج۱، ص۲۲۸.

2.. مراد از مبانی اسباب نزول، آیات ناسخ و منسوخ و محکمات و متشابهات است و منظور از معنای اول، معنای برگرفته از ظاهر الفاظ است و معنای دوم بر معانی تأویلی اطلاق می‏شود.

3.. مازندرانی، محمد صالح، شرح اصول الکافی، ج۵، ص۳۱۲.

4.. کلینی، همان.

5.. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الخصال، ج۲، ص۵۲۳.

6.. کلینی، کافی، ج۱، ص۲۲۷.


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
212

بصائر عرضه اعمال در روزهای پنجشنبه نیز بیان گردیده است که شائبه تضاد میان این دو دسته از روایات را ایجاد می‏کند.۱ البته با کمی دقت، این شبهه برطرف و تضاد ظاهری میان این روایات برداشته می‏شود؛ زیرا تضادی میان گزارش روزانه اعمال و گزارش هفتگی وجود ندارد و اثبات یکی موجب نفی دیگری نمی‏شود.

علم به کتاب‏های آسمانی

قرآن

قرآن کریم پیام خداوند به بشر برای زندگی سعادت‌مندانه اوست. این پیام را پروردگار در مدت بیست و سه سال بر پیامبرصلی الله علیه و آله نازل فرمود و آن حضرت آن را برای مردم قرائت و تبیین کردند. طبق روایات، دانش قرآن شامل مادیات و فرامادیات می‏شود و بر همه دوره‏ها احاطه دارد، اما از آنجا که نزول قرآن در برهه‏ای خاص از زمان تحقق یافته، از آن به «دانش گذشته» تعبیر کردیم. قرآن کریم خود را روشنگر همه حقایق معرفی می‏کند؛ اما آیات خود را به دو دسته محکم و متشابه تقسیم می‏کند و دانش متشابهات را به خداوند و راسخان در علم اختصاص می‏دهد.۲ ائمهعلیهم السلام خود را مصداق راسخان در علم دانسته و بر بهره‏مندی خویش از تمام دانش قرآن کریم تأکید نموده و به اصحاب خویش فرموده‏اند که هر سخنی از ما می‏شنوید بپرسید از کجای قرآن است.۳

در یک باب از کافی به دانش قرآنی ائمهعلیهم السلام پرداخته شده است. این باب، شش روایت دارد. اما در بصائر، پنج باب به بیان دانش قرآنی ائمهعلیهم السلام اختصاص دارد.۴ در مجموع ۵۷ روایت در این باب‏ها درج شده ‏است. یک باب از این مجموعه با عنوان باب کافی مشابه‏ است.۵ تعداد روایات مشترک این دو باب سه مورد۶ و تعداد روایات مشترک دو کتاب که در یکی از این دو باب و بابی دیگر از کتاب مقابل درج شده، چهار مورد است.۷ دو حدیث نیز در بصائر درج گردیده است که

1.. برای توضیح بیشتر ر.ک: حمادی، «گسترۀ علم امام در مقایسۀ روایات اصول کافی و بصائر الدرجات»،  فصل سوم، گفتار دوم.

2.. آل عمران: ۷.

3.. کلینی، کافی، ج۱، ص۶۰.

4.. صفّار، بصائر الدرجات، ص۴۴، ۱۹۳، ۱۹۴، ۲۱۲ و ۳۰۱.

5.. همان، ص۱۹۳.

6.. کلینی، همان، ص۲۲۸و ۲۲۹؛. صفّار، همان، ص۱۹۳ و ۱۹۴.

7.. کلینی، همان، ص۲۲۹، ۲ و ص۶۳۳؛ صفّار، همان، ص۱۹۳، ۱۹۴، ۲۱۲ و ۲۱۴.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 17813
صفحه از 356
پرینت  ارسال به