>پژوهشگاه قرآن و حدیث>آثار پژوهشگاه>کتاب ها

149

جستارهایی در مدرسه کلامی قم

ماجیلویه ـ رضی اللّٰه عنه ـ عن عمه محمد بن ابی‏القاسم، عن أحمد بن محمد بن خالد، عن ابیه عن ابن ابی‏عمیر، عن صفوان بن مهران الجمال».^۱

احتساب روایات او و حضورش در مشیخه راویان پر روایت، عدد روایاتش در فقیه را بالغ بر ۴۲۰ روایت نشان می‏دهد.

چهار. نمایه روایات برقی

یکی از مؤلّفه‏های شناخت جایگاه راویان، مطالعه پراکندگی روایات آنان در ابواب مختلف است. شخصیت محمد بن خالد برقی ابعاد عقیدتی، فقهی و اخلاقی دارد و پراکندگی روایات او در بخش قبل بررسی شد. در قسمت پایانی مقاله به مطالعه انتشار روایات وی در کتاب بصائر، کافی و التوحید می‏پردازیم تا از رهگذر آن به مفاهیم و سرفصل‏هایی که او در حوزه عقاید در دو مصدر مهم روایی منتقل کرده آگاه شویم.

مجموع روایت برقی در جلد اول کتاب کافی ـ بر حسب چاپ انتشارات اسلامیه ـ به عدد ۶۸ می‏رسد. پراکندگی این روایات به شرح زیر است:

ایمان و کفر یک روایت، کتاب العلم چهارده روایت، کتاب التوحید هجده روایت و کتاب الحجه ۳۵ روایت.

مطالعه این روایات نشان می‏دهد که ایشان با نقل روایتی که یگانه فاصله میان ایمان و کفر را کمیِ عقل می‏داند،^۲ حلقه وصل این کتاب را بیان کرده است.

در کتاب فضل العلم ایشان درباره فضیلت علم‏آموزی، حق عالم، بذل علم، نکوهش علم بدون عمل، استعمال علم، منبع دریافت علم و نیز بدعت و قیاس و و لزوم پایبندی به سنت و شواهد کتاب روایت نقل کرده است. بی‏شک این مفاهیم، عمده مطالب مطرح شده در این کتاب به شمار می‏رود.^۳

1.. سایر طرق به قرار زیر آمده است: ابوبصیر ص۴۳۱، حکم بن حکیم ص۴۲۸، اسماعیل بن رباح ص۴۴۲، سلیمان بن عمرو ص۴۸۸، سعید نقاش ص۴۹۰، نعمان بن سعد ص۵۱۱، علی بن عبدالعزیز ص۵۱۷، ایوب بن حر ص۵۱۸، عبداللّٰه بن حماد انصاری ص۵۲۲، عمر بن قیس ماصر ص۵۳۱، اسماعیل بن مهران ص۵۳۲. (صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۴۳۶).

2.. کافی، ج ۱، ص۲۸، ح۳۳.

3.. ر.ک: ص۳۲، ۳۷، ۴۱، ۴۳ ،۴۵، ۴۹، ۵۹، ۶۹ و ۷۰.

جستارهایی در مدرسه کلامی قم

148

طرق راویان پر روایت به قرار ذیل است:

طریق به محمد بن مسلم: «و ما کان فیه عن محمد بن مسلم الثقفی فقد رویته عن علی بن احمد بن عبداللّٰه بن احمد بن ابی‏عبداللّٰه، عن ابیه، عن جده أحمد بن ابی‏عبداللّٰه البرقی، عن ابیه محمد بن خالد، عن العلاء بن رزین، عن محمد بن مسلم»؛^۱

طریق به فضیل بن یسار: «و ما کان فیه عن الفضیل بن یسار فقد رویته عن محمد بن موسی بن المتوکل ـ رضی اللّٰه عنه ـ عن علی بن الحسین السعد آبادی، عن أحمد بن ابی‏عبداللّٰه البرقی، عن ابیه، عن ابن ابی‏عمیر، عن عمر بن أذینه، عن الفضیل بن یسار»؛^۲

طریق به جابر بن یزید الجعفی: «و ما کان فیه عن جابر بن یزید الجعفی فقد رویته عن محمد بن علی ماجیلویه عن عمه محمد بن ابی‏القاسم عن احمد بن محمد بن خالد البرقی عن ابیه عن عمرو بن شمر، عن جابر بن یزید الجعفی»؛^۳

طریق به ابن ابی‏یعفور: «و ما کان فیه عن عبد‏اللّٰه بن ابی یعفور فقد رویته عن أحمد بن محمد بن یحیی عطار ـ رضی اللّٰه ـ عنه عن سعد بن عبد‏اللّٰه، عن أحمد بن ابی‏عبداللّٰه البرقی، عن ابیه، عن محمد بن ابی‏عمیر، عن حماد بن عثمان، عن عبد‏اللّٰه بن ابی‏یعفور»؛^۴

طریق به عمرو بن شمر الجعفی: «وما کان فیه عن عمرو بن شمر فقد رویته عن محمد بن موسی بن المتوکل رضی اللّٰه عنه عن علی بن الحسین السعد آبادی، عن احمد بن ابی‏عبداللّٰه البرقی، عن ابیه، عن احمد بن النضر الخزاز، عن عمرو بن شمر»؛^۵

طریق به حسن بن زیاد الصیقل: «و ما کان فیه عن الحسن بن زیاد فقد رویته عن محمد بن موسی بن المتوکل ـ رضی اللّٰه عنه ـ عن علی بن الحسین السعد آبادی، عن أحمد بن ابی‏عبداللّٰه البرقی عن ابیه، عن یونس بن عبد‏الرحمن، عن الحسن بن زیاد الصیقل، وهو کوفی مولی وکنیته أبو‏الولید»؛^۶

طریق به صفوان: «و ما کان فیه عن صفوان بن مهران الجمال فقد رویته عن محمد بن علی

1.. صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۴، ص۴۲۴.

2.. همان، ص۴۴۱.

3.. همان، ص۴۲۴.

4.. همان، ص۴۲۷.

5.. صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ۴، ص ۴۳۶.

6.. همان، ص۴۳۶.

نام منبع :

جستارهایی در مدرسه کلامی قم

سایر پدیدآورندگان :

جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی

تعداد جلد :

1

ناشر :

انتشارات دارالحدیث

محل نشر :

قم

تاریخ انتشار :

1395

نوبت چاپ :

اول

گروه تاریخ کلام پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام همت خود را بر این گمارد تا به ریشه‌یابی هویت فکری و تاریخی اندیشۀ کلامی شیعه بپردازد و با پی‌ریزی طرح کلان «تاریخ کلام امامیه»، بار سنگین پژوهش در این فضای کمتر شناخته شده را بر دوش بگیرد.
این طرح در گام نخست، به بازشناسی و تحلیل دقیق مدرسه‌های کلامی امامیه می پردازد و تاکنون با کاوِش در زوایای تاریک و مبهم تفکر امامیه در دوران نخستین و میانه، دستاوردهای فراوانی را در قالب مقاله و کتاب آمادۀ عرضه دارد.
کتاب جستارهایی در مدرسه کلامی قم، حاصل پژوهش در این مدرسه‌ است که در مجموع تصویری تازه از تاریخ کلام امامیه در دوران پیدایی و پایه‌ریزی آن نشان می‌دهد. این جلد که با جستاری مستقل تکمیل می‌شود به همراه جستارهای کلامی مدینه، کوفه و بغداد به اختصار به معرفی همۀ مدرسه‌های کلامی امامیه می‌پردازد. البته این پژوهش‌های آغازین، هم‌اکنون با مطالعات عمیق و جامع‌تر در پژوهشکده در حال پیگیری است و کم‌کم فرآورده‌های آن نیز تقدیم جامعۀ علمی خواهد شد.
این مجموعه، منتخبی از مقاله‌ها و پژوهش‌های پژوهشگران پژوهشکده کلام اهل بیت علیهم السلام و نیز چند مقاله از محققان دیگر مراکز علمی است که هر یک به بُعدی از ابعاد و مسائل مرتبط با مدرسۀ قم پرداخته است. پاره‌ای از این مقاله‌ها پیش‌تر در نشریه‌های مختلف به چاپ رسیده‌اند و اینک در این مجموعه بازنشر می‌شوند و پاره‌ای دیگر از این پژوهش‌ها برای نخستین بار در این مجموعه انتشار می‌یابند.
این مجموعه در سه بخش اصلی گزینش و تنظیم شده است؛ بخش نخست با نام «شکل‌گیری مدرسۀ قم» با سه مقاله، در پی معرفی مدرسۀ قم و تبیین ریشه‌های شکل‌گیری این مدرسه است.
در بخش دوم نیز با نام اندیشه‌ها و آثار، با هفت مقاله، پژوهش‌هایی در اندیشه‌های کلامی اصحاب قم و ویژگی‌های میراث این مدرسه ارائه گردیده است. در این مقالات بیشتر تلاش شده است تا با نگاهی در آثار و شخصیت‌های محوری، به مؤلفه‌های فکری و کلامی مشایخ قم توجه شود
بخش سوم که به شخصیت‌ها اختصاص دارد، به اختصار به معرفی چند تن از شخصیت‌های برجستۀ این مدرسه پرداخته شده است.

نتیجه جستجو برای « »