145
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

راویان را منتقل کرده است و دیگری به علت اخذ روایات و گنجاندن آن در مصادر ابتدایی و اصلی حدیث. گرچه در برخی موارد مثل مقایسه او با حسین بن سعید در روایات کتاب بصائر، اعتماد نقل از حسین بن سعید قوت می‏گیرد. گرچه این اعتماد می‏تواند معلول عوامل متعددی باشد.

ب) در این بررسی برجستگی شخصیت محمد بن خالد در کنار حسین بن سعید و ابراهیم بن هاشم به‏عنوان اصلی‏ترین مجاری انتقال میراث این بزرگان مشهود است.

ج) نیز این بررسی و جمع روایاتی که برقی از ثقات ذکر شده دارد نشان می‏دهد ادعای روایت از ضعفا به معنای حجم گسترده روایت از ضعیفان یا روایت از ضعفای متعدد نیست و تنها می‏تواند معطوف به روایت او از راویان ضعیف انگشت شمار باشد که در قیاس با حجم روایت از ثقات بسیار اندک است. بحث از این مسئله که روایت از ضعفا طبق اندیشه‏ای خاص بوده است گذشت.

سه. حضور در منابع روایی شیعه

در مصادر مهم روایی شیعه برقی در چهره دانشوری کلامی ـ فقهی و اخلاقی جلوه می‏کند. در این بخش به رصد روایات او در کتاب‏های کافی، محاسن، بصائر، آثار صدوق و تهذیب و استبصار می‏پردازیم و ضمن مقایسه آمار این منابع، به ترسیم جایگاه و شخصیت او نزد صاحبان مهم‏ترین منابع عقیدتی، فقهی و اخلاقی آغازین شیعه خواهیم پرداخت.

الف. روایات برقی در کافی

وی در ۵۴۴ سند از روایات کتاب شریف کافی حضور دارد. تفکیک روایات او در مجلدات کتاب به قرار جدول ۴ است.

جدول ۴


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
144

حماد بن عیسی جهنی

مسیر اصلی انتقال تراث حماد بن عیسی به قم ابراهیم بن هاشم است. حماد بن عیسی که «کان ثقة فی حدیثه صدوقاً»۱ ۵۷۲ روایت را به واسطه ابراهیم بن هاشم به قم منتقل کرده است. فضل بن شاذان با نود روایت، احمد اشعری ۴۲ روایت و علی بن مهزیار و محمد بن خالد با ده روایت در رتبه‏های بعدی جای دارند. گستره نقل روایات او در تهذیب نیز از الگویی مانند کافی پیروی می‏کند. این در حالی است که در محاسن و بصائر روال به گونه دیگری است. در محاسن محمد برقی با ۴۴ و احمد با دوازده روایت بیشترین حجم نقل روایات او را دارند و ابی‏محمد تنها با سه و محمد بن علی بن فضال با دو روایت دیگر روایات او را منتقل کرده‏اند. در بصائر عباس بن معروف با ۲۸، حسین بن سعید با نوزده و محمد بن عیسی با هفت روایت حجم عمده روایات حماد بن عیسی را نقل کرده‏اند. این در حالی است که جمیع احادیث و مصنفات عباس بن معروف را احمد بن خالد به فهرست ابن بطه رسانده است.

عبدالرحمن بن ابی‏نجران

وی که گویا از نسل متأخر راویانی است که برقی کتابش را روایت کرده است، با عبارت بلند «ثقة ثقة معتمداً علی ما یرویه، له کتب کثیرة»۲ در قلّه وثاقت و اعتماد قرار دارد. میراث او را بیشتر شاگردان برقی نقل کرده‏اند و تنها یک روایت از او در کتاب محاسن به نقل برقی گزارش شده است. در کافی احمد اشعری با ۱۳۶ روایت، حسین بن سعید با ۳۱ روایت و احمد برقی ۲۸ روایت از عبدالرحمن آمده است.

تحلیل نقل میراث ثقات

بررسی راویان نشان می‏دهد محمد بن خالد در مسیر نقل میراث ثقات دیگری همچون قاسم بن برید بن معاویه عجلی، محمد بن مرازم بن حکیم، مطلب بن زیاد زهری، یوسف بن عقیل و ایوب بن حر جعفی نیز قرار دارد که به سبب حجم کم روایات جمع‏بندی و مقایسه را دشوار می‏سازد.

آمار راویان چهارده‏گانه مذکور نشان می‏دهد:

الف) برقی از دو حیث در کانون توجه بوده است: یکی به سبب اعتماد بر طریقی که میراث

1.. همان، ص۱۴۲، شمارۀ ۳۷۰.

2.. نجاشی، رجال، ص ۲۳۵، شمارۀ ۶۲۲.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 17806
صفحه از 356
پرینت  ارسال به