جهم بن ثویر، یوسف بن عقیل بجلی،^۱ ابوعلی حرانی، ابوطالب بصری، ابوطالب ازدی بصری و ابومحمد اسود، مؤلّفانی هستند که نجاشی واسطه انتقال آثارشان را محمد بن خالد برقی معرفی می‏کند.

شیخ طوسی در طریق خود به آثار راویان ذیل نام برقی را می‏آورد: احمد بن نضر خزاز، اسماعیل بن سهل، احمد بن سلیمان حجال، امیة بن عمر، ایوب بن حر، جعفر بن عثمان، جعفر بن محمد بن عبیداللّٰه، جعفر بن محمد بن یونس، جهم بن حکم عمی، جهم بن حکم مدائنی، حدید والد علی بن حدید، حسین بن سیف، حسین بن مبارک، حسین بن محمد، حسین بن مخارق سلولی، حسین بن مختار قلانسی، حسین بن مخلد، حفص بن بختری، حماد بن عیسی جهنی، خلاد بن خالد، خلف بن حماد اسدی، زرارة بن أعین، زکریابن ادریس، شریف بن سابق، شعیب محاملی، عبدالرحمن بن ابی‏نجران، عبدالرحمن بن حماد، عبداللّٰه بن قاسم، عبدالملک بن عنتره شیبانی، علاء بن رزین، علی بن صلت، علی بن وهبان، عمر بن عبدالعزیز (ملقّب به زحل)، عون بن جریر، قاسم بن عروه، محمد قاسم، محمد بن مرازم بن حکیم، محمد بن هیثم تمیمی، محمد بن یحیی صیرفی، نشیط بن صالح، نصر بن مزاحم، نضر بن سوید، هارون بن جهم، یحیی بن ابراهیم بن ابی‏بلاد، یحیی بن عمران حلبی، یوسف بن عقیل، ابوالعباس صاحب عمار بن مروان، ابوطالب ازدی، ابومحمد حجال.

دو. نقل میراث راویان ثقه

انعکاس میراث معتبر شیعه در مجموعه روایات یک راوی و اهتمام وی بر نقل مصنفات بزرگان مورد وثوق، بر اعتبار وی می‏افزاید. در این بخش به بررسی شخصیت و میراث راویانی می‏پردازیم که برقی در طریق نقل آثار ایشان قرار دارد و از جانب مهم‏ترین راوی‏پژوه شیعه یعنی احمد بن علی نجاشی (۳۷۲ ـ ۴۵۰ق) تصریح به وثاقت او شده است. نکته مهم اینکه در بررسی راویان به کسانی توجه شده که به‏رغم دو خصیصه پیش‏گفته دارای حجم معتنابهی از روایات هستند. سپس به میزان روایات محمد بن خالد برقی از ایشان می‏پردازیم تا حجم روایات او از ثقات روایت و تألیف شناخته شود. نکته

شخصیت‏شناسی او ذکر کرده، فعالیت علمی داشته است. سه کتاب یوم و لیلة، العلل و الخطب حائز عناوین پرتکرار آثار اصحاب امامیه به شمار می‏روند و بیانگر مباحث اخلاقی و آداب و اعمال‏اند. حضور او در علوم قرآن و تفسیر آن نیز با دو عنوان التنزیل و التعبیر و التفسیر شناخته می‏شود. کتاب مکة و المدینة و حروب الاوس و الخزرج و نقل کتب نصر بن مزاحم^۱ از تسلط وی بر مباحث تاریخی حکایت می‏کند و عبارت نجاشی که او را حسن المعرفة بالأخبار می‏خواند، مؤید این مطلب است.^۲ نیز نگارش کتاب در موضوع دقیق علم الباری ـ که از عناوین منحصر به فرد در آثار به شمار می‏رود ـ نشان از تبحر وی در مباحث عمیق عقیدتی دارد.

در این بخش ضمن بررسی حضور محمد بن خالد برقی در انتقال میراث شیعه به‏عنوان ملاکی در انعکاس حضور او در تدوین منابع و جوامع، به بررسی دقت و میزان روایات برقی و تنوع آن در منابع حدیثی ـ کلامی شیعه می‏پردازیم.

یک. حضور در انتقال میراث شیعی

حضور گسترده برقی در انتقال میراث صاحبان آثار شیعی درخور توجه است. فهرستِ ابوغالب، ابن بابویه و ابن بطه مجاری انتقال این حضور به دو فهرست مشهور در دسترس ما یعنی نجاشی و طوسی هستند. شمارگان راویان و صاحبان آثاری که محمد برقی در انتقال میراثشان به قم حضور داشته، در نجاشی بالغ بر ۳۴ نفر و در فهرست طوسی ۴۹ نفر است که شماری از بزرگان اصحاب را نیز در بر می‏گیرد.

اسماعیل بن عبدالخالق بن عبدربه، حسین بن عمر بن سلمان، حسین بن مبارک، احمد بن سلیمان حجال، ایوب بن حر جعفی، امیة بن عمرو الشعیری،، اصرم بن حوشب بجلی، بکر بن صالح رازی، حدید بن حکیم، حسین بن ابی‏غندر، زرارة بن أعین، زکریا بن ادریس بن عبداللّٰه، زکریا بن آدم بن عبداللّٰه، سعد بن سعد بن احوص، عبداللّٰه بن قاسم حارثی، عبدالملک بن هارون بن عنتره، علی بن محمد بن حفص، عمرو بن ابراهیم ازدی، عباد بن سلیمان، عون بن جریر، قاسم بن برید بن معاویه، محمد بن جمیل بن صالح، محمد بن هیثم بن عروه، محمد بن قاسم بن فضیل، محمد بن مرازم بن حکیم، مطلب بن زیاد زهری، نشیط بن صالح بن لفافه، هارون بن