127
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

الکندی عن ابن بریدة عن ابیه أن النبیصلی الله علیه و آله قال: «علی إمام کل مؤمن بعدی».۱

۲. شخصیت‌شناسی

نجاشی او را «ضعیفاً فی الحدیث و کان ادیباً حسن المعرفة بالأخبار و علوم العرب» معرفی می‏کند. شیخ طوسی او را ثقه خوانده،۲ ولی ابن غضائری با عبارت «حدیثه یعرف و ینکر، یروی عن الضعفاء کثیراً و یعتمد المراسیل»۳ به شخصیت او خرده گرفته است.۴ غالب رجالیان دیگری که نام وی را ذکر کرده‏اند توثیق شیخ را مقدم داشته و عبارت «یروی عن الضعفاء» را متوجه شخصیت خود وی ندانسته‏اند. برای نمونه، علامه حلی می‏نویسد: و الاعتماد عندی علی قول الشیخ ابی‏جعفر الطوسی.۵

ریشه‏یابی تعامل دوگانه صاحبان منابع رجال با شخصیت او نشان می‏دهد: سه عاملِ نظریه‏پردازی و صاحب اندیشه بودن وی، تعامل با ضعیفان و غالیان و اتهام به اعتماد بر مراسیل، از جمله عوامل تضعیف او به شمار می‏رود.

یک. برقی؛ نظریه‌پرداز و صاحب اندیشه

گونه نقل روایات و گوناگونی شاگردان برقی نشان می‏دهد او صاحب اندیشه بوده و تنها به نقل

1.. صدوق، عیون اخبار الرضاعلیه السلام، ج۱، ص۲۸۱، باب ۲۸، ح۲۶.

2.. نجاشی، رجال، ص۳۳۵، شمارۀ ۸۹۸؛ طوسی، رجال، ص۳۶۳، شمارۀ ۵۳۹۱.

3.. ابن غضائری، رجال، ص۹۳، شمارۀ۱۳۲.

4.. ناگفته نماند سید بحر العلوم (ت ۱۲۱۲ق) در کتاب الفوائد الرجالیه ذیل ترجمۀ ایشان، ضمن نقل روایتی از عیاشی در قدح برقی، به نقد اتهام وقف در مورد او پرداخته است. ر.ک: عیاشی، تفسیر عیاشی، ج۱، ص۲۰۳، ذیل تفسیر آیه ۱۵۹ آل عمران؛ بحر العلوم، الفوائد الرجالیه، ج۱، ص۳۴۸. به گمان نگارنده این نسبت نمی‏تواند دربارۀ برقی باشد؛ چراکه اولاً این عنوان به تصریح بزرگان رجال بین جماعتی مشترک است و از سویی یکسانی طبقۀ برقی با محمد بن خالد اشعری و محمد بن خالد الطیالسی ثابت است. از آنجا که نجاشی در بارۀ محمد بن خالد اشعری عبارت «قریب الأمر» (نجاشی، رجال، ص۳۴۳، شمارۀ ۹۲۵) آورده، می‏توان نتیجه گرفت نسبت وقف به محمد بن خالد اشعری با گزارش عیاشی سازگاری بیشتری دارد. توضیح این نکته ضروری است که مجموعۀ گزارش‏های فهرستیِ واژۀ قریب الأمر نشان می‏دهد، این عنوان به راویی نسبت داده می‏شود که در یکی از دو حیطۀ اخذ و نقل حدیث یا اعتقاد به ائمه اثنی عشر (اعتقاد به ائمه تا امام عصر راوی) جدید العهد بوده است. برای نمونه، ر.ک: نجاشی، همان، ص۱۴۸، شمارۀ ۳۸۶ (حرب بن حسن طحان) و ص۱۶۵، شمارۀ ۴۳۵ (ربیع بن سلیمان بن عمرو)؛ طوسی، فهرست، ص۲۷۳، شمارۀ۳۹۲ (علی بن حسن بن فضال).

5.. علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۱۳۹.


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
126

غیر آن نیافته است.۱ این در حالی است که مرحوم خویی فقط دو روایت را به نقل مستقیم او از امام در کتب اربعه منتسب می‏داند.۲ روایت دیگری نیز از حضرت جوادعلیه السلام در کتاب عیون اخبار الرضاعلیه السلام به چشم می‏خورد. پس مجموع روایات مستقیم او از امام به عدد ۳ می‏رسد. با توجه به آنکه روایات وی در کتب اربعه مکاتبه است، تنها یک احتمال در توجیه فرمایش مرحوم تستری در مورد نبود روایات او در کتب اربعه در ذهن باقی می‏ماند و آن، نقل مستقیم شفاهی است. لکن اشکال بر ایشان نسبت به سایر منابع به قوت خود باقی است. این روایات را در پی می‏آوریم:

روایت اول

محمد بن یحیی عن احمد بن محمد عن محمد بن خالد البرقی، قال: کتبت إلی ابی‏جعفر الثانیعلیه السلام: هل یجوز أن یخرج عما یجب فی الحرث من الحنطة و الشعیر و ما یجب علی الذهب دراهم بقیمة ما یَسوی ام لایجوز الا أن یخرج من کل شیء ما فیه؟ فأجابعلیه السلام: «أیما تیسّر یُخرج».۳

روایت دوم

احمد بن محمد بن عیسی عن ابی‏عبداللّٰه البرقی، قال: کتبت الی ابی‏جعفرعلیه السلام: أیجوز ـ جعلت فداک ـ الصلاة خلف من وقف علی ابیک و جدک ـ صلوات اللّٰه علیهما ـ فأجابعلیه السلام: «لاتصلّ».۴

روایت سوم

حدثنا محمد بن عمر الحافظ البغدادی، قال: حدثنا أبومحمد الحسن بن علی الممتع، قال: حدثنا حمدان بن المختار، قال: حدثنا محمد بن خالد البرقی، قال: حدثنی سیدی أبوجعفر محمد بن علیعلیه السلام عن ابیه علی بن موسی الرضاعلیه السلام عن ابیه موسی بن جعفرعلیه السلام، قال: حدثنی الأجلح

1.. تستری، قاموس الرجال، ج۹، ص۲۴۹ ـ ۲۵۲، شمارۀ ۶۶۷۹.

2.. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۶، ص۶۷، شمارۀ ۱۰۶۸۸.

3.. کلینی، الکافی، ج۳، ص۵۵۹، ح ۱؛ طوسی، تهذیب الاحکام، ج۴، ص۹۵؛ صدوق، من لایحضره الفقیه، ج۲، ص۳۲، ح۵۲.

4.. طوسی، تهذیب الاحکام، ج۳، ص۲۸، ح۱۰؛ صدوق، همان، ج۱، ص۳۷۹، ح۱۱۱۲.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 17840
صفحه از 356
پرینت  ارسال به