117
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

علی بن حسکه

علی بن حسکه حوار قمی از غالیان زمان امام هادی و امام عسکریعلیهما السلام است. از وی تنها در رجال کشی یاد شده است و در دیگر منابع متقدم رجالی و حتی حدیثی نامی دیده نمی‏شود. کشی از او در کنار نام قاسم یقطینی و گاهی به‏عنوان استاد یقطینی یاد می‏کند. بنابر نقل‏هایی که کشی گزارش نموده، علی بن حسکه ادعای بابیت امام هادیعلیه السلام و حتی ادعای نبوت داشته است و به‏نوعی مروج اباحی‏گری و تأویل تکالیف شرعی بوده است. کشی به نقل از فضل بن شاذان وی را از دروغگویان مشهور و بزرگ معرفی کرده است. بنا به نقلی امامعلیه السلام او را لعن کرده است.

از وی در کتاب‏های فهرست هیچ میراثی ثبت نشده است و حتی در میراث حدیثی سایر اصحاب نیز نامی از وی در اسناد روایات دیده نمی‏شود که نشان حذف کامل وی و میراث علمی‏ او از جامعه شیعه است. به همین جهت، ارتباطات علمی و حدیثی او با سایر مشایخ حدیث را نیز نمی‏دانیم؛ تنها در رجال کشی از ارتباط وی با سه نفر دیگر از کسانی که به غلو و حتی زندقه متهم شده‏‏اند یاد شده است: قاسم یقطینی قمی، حسن بن بابا قمی و محمد بن موسی الشریقی. نصر بن صباح این سه نفر را از شاگردان علی بن حسکه معرفی کرده است.۱

حسن بن بابا قمی

حسن بن محمد، معروف به ابن بابا قمی، از غالیان زمان عسکریینعلیهما السلام است. شیخ طوسی نام وی را در اصحاب الهادی و اصحاب ابی‏محمدالعسکریعلیهما السلام ذکر کرده و متذکر غلو وی نیز شده است.۲ کشی به نقل از فضل بن شاذان وی را از دروغگویان بزرگ معرفی کرده است.۳ نیز به نقل از نصر بن صباح آورده است که امام هادیعلیه السلام حسن بن بابا را به همراه فارس بن حاتم و محمد بن نصیر نمیری لعن فرمودند.۴

در نقل دیگری که کشی از سعد بن عبداللّٰه از محمد بن عیسی بن عبید آورده است، امام هادیعلیه السلام از وی اظهار برائت فرموده و او را لعن کرده‏‏اند. همچنین در این روایت آمده است که

1.. همان، ص۵۲۲.

2.. طوسی، رجال، ص۳۸۶ و ۳۹۹.

3.. کشی، رجال، ص۵۲۰.

4.. همان.


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
116

اعتبار ساقط نمی‏کند.۱ شیخ طوسی در بخش اصحاب الهادیعلیه السلام از رجال خود از کسی به نام قاسم شعرانی یقطینی نام می‏برد که رمی به غلو شده است۲ و به نظر می‏رسد این شخص همان قاسم بن حسن باشد.

کشی نیز در کتاب رجال از قاسم یقطینی یا قاسم شعرانی یقطینی یاد کرده است؛ ولی وی را از غالیان خارج از دین و مدعی نبوت دانسته و از امام هادیعلیه السلام و برخی از اصحاب ملعون خواندن وی را نقل کرده است.۳

تفاوت در تعابیر نجاشی و ابن غضائری از یک سو و تعبیر کشی از سوی دیگر سبب شده برخی، از جمله علّامه حلی در خلاصة الاقوال، این دو عنوان را متعلق به دو نفر بدانند؛ ولی به نظر می‏رسد فرد مورد نظر در همه موارد یکی است و او قاسم بن حسن از آل یقطین و در طبقه اصحاب امام هادیعلیه السلام است که در قم سکونت داشته و آرای غالیانه‏ای اظهار ‏کرده است که اصحاب قم آنها را نپذیرفته‏اند و سبب شده درباره او و آرائش از امام کسب تکلیف شود.

قاسم یقطینی، بر اساس ادعای نجاشی، میراث چندانی نداشته و از او تنها اضافه‏ای بر کتاب التجمل و المروئة اثر حسین بن سعید وجود داشته که ابن ولید آن را از طریق رجالش نقل کرده است.۴ اگرچه وی میراث متعددی نداشته، همین مقدار از میراث وی نیز منتقل نشده و حتی نام وی در طریق میراث دیگران نیز نیامده است که به ‏احتمالِ راجح، معلول همین نسبت غلو به آرای اوست.

تنها در کتاب خصال دو روایت از طریق سعد از احمد بن محمد بن عیسی از او نقل شده و در کتاب محاسن نیز برقی یک روایت بدون واسطه از او نقل کرده است. روابط او با دیگر راویان برای ما معلوم نیست؛ تنها کشی به شاگردی او به همراه حسن بن بابا قمی نزد علی بن حسکه اشاره کرده است که این افراد نیز برای ما شناخته‏شده نیستند و فقط کشی ایشان را ملعون و غالی معرفی کرده است.۵

1.. ابن غضائری، رجال، ص۸۶ .

2.. طوسی، رجال، ص۳۹۰.

3.. ر.ک: کشی، رجال، ص۵۱۷، ۵۱۸، ۵۲۱ و ۵۵۵.

4.. نجاشی، رجال، ص۳۷۶.

5.. کشی، رجال، ص۵۲۱.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 17818
صفحه از 356
پرینت  ارسال به