109
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

سهل بن زیاد، یاد آور می‏شود که کتاب النوادر را جمعی از اصحاب از وی روایت کرده‏اند.۱ شیخ طوسی نیز طرق خود به کتاب سهل را چنین یاد می‏کند: ابن ‏ابی‏‏جید از ابن ولید از محمد بن یحیی عطار از محمد بن احمد بن یحیی از سهل بن زیاد و نیز ابن ولید این کتاب را از طریق سعد بن عبداللّٰه و حمیری، از احمد بن ابی‏عبداللّٰه برقی از سهل روایت کرده است.۲

بنابر این گزارش، کتاب سهل بن زیاد را بسیاری از مشایخ قم و از جمله سعد بن عبداللّٰه، عبداللّٰه بن جعفر حمیری، محمد بن احمد اشعری، محمد بن یحیی عطّار و ابن ولید روایت کرده‏اند. نیز می‏دانیم محمد بن احمد بن یحیی در کتاب نوادر الحکمه از سهل روایت کرده بود. اگرچه پاره‏ای از رجال نوادر الحکمه و از جمله سهل بن زیاد، از سوی ابن ولید و صدوق استثنا شدند، ولی نقل روایات سهل در این کتاب نشان اعتماد محمد بن احمد بن یحیی به روایات سهل است.

مراجعه به منابع حدیثی موجود از مدرسه قم نیز روایت مشایخ این حوزه از سهل بن زیاد را نشان می‏دهد. تنها در کتاب کافی ۱۹۱۸ روایت از سهل بن زیاد آمده که رقم قابل توجهی است. از این تعداد ۱۵۵۴ روایت، از طریق عدّه‏ کلینی از سهل نقل شده است. این عدّه عبارت‏اند از: علی بن محمد بن علان، محمد بن ابی‏عبد‏اللّٰه، محمد بن الحسن و محمد بن عقیل الکلینی. عمده طریق کلینی به میراث سهل از جهت مشایخ رازی است، ولی میراث سهل را ابن ‏ولید و صدوق نیز با طرق قمی روایت کرده‏اند. شیخ صدوق در کتاب‏های امالی، توحید، کمال ‏الدین، معانی ‏الاخبار، عیون ‏أخبار الرضا علیه السلام، علل‏ الشرایع، خصال، کتاب من لایحضره ‏الفقیه، ثواب ‏الاعمال و دیگر آثارش، روایات متعددی از سهل بن زیاد نقل کرده است. این روایات از طریق مشایخ بزرگ قم، مانند صفّار، سعد بن عبداللّٰه، محمد بن یحیی عطار، احمد بن ادریس و حسن بن متّیل روایت شده‏اند.

پاره‏ای از روایات سهل نیز در محاسنِ برقی، بصائر الدرجاتِ صفّار، تفسیرِ علی بن ابراهیم و کامل‏ الزیاراتِ ابن‏قولویه نقل شده است.

در مجموع برخورد مشایخ قم با میراث سهل بن زیاد، اگرچه یکسان نبوده، همواره همراه با احتیاط بوده است.

1.. نجاشی، همان، ص۱۸۵.

2.. طوسی، فهرست، ص۱۴۲.


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
108

است، در حالی که از محمد بن اورمه در همین منابع تنها ۶۸ روایت نقل شده است. مهم‏ترین راویان ابوسمینه عبارت‏اند از: احمد بن محمد بن خالد برقی، محمد بن ابی‏القاسم ماجیلویه، علی بن حسن بن فضال، محمد بن حسان رازی، احمد بن مهران، سهل بن زیاد آدمی و معلی بن محمد بصری.۱

غیر از افراد یاد شده راویان دیگری چون ابراهیم بن هاشم، علی بن ابراهیم، صفّار، احمد بن ادریس، محمد بن عیسی بن عبید، محمد بن عبد‏اللّٰه بن مهران، محمد بن احمد بن یحیی و محمد بن حسین بن ابی‏الخطاب که عمدتاً از مشایخ قم هستند نیز از وی احادیث محدودی را روایت کرده‏اند.

سهل بن زیاد آدمی

سهل بن زیاد آدمی رازی، مکنّی به ابوسعید، از اصحاب امام جواد، امام هادی و امام عسکریعلیهم السلام بود.۲ وی پس از اخذ حدیث از مشایخ کوفه و بغداد، ابتدا در قم حضور یافت، ولی پاره‏ای از مشایخ قم او را به غلو متهم و از قم اخراج کردند. احمد بن محمد بن عیسی اشعری از وی اظهار برائت و مردم را از سماع و روایت از او نهی می‏کرد.۳ در نقل نجاشی آمده است: احمد بن محمد بن عیسی بر غلو و کذب او شهادت داد و وی را از قم به ری تبعید نمود.۴ وی پس از انتقال به ری، با عبدالعظیم حسنی ارتباط برقرار کرد و در زمره راویان اصلی ایشان قرار گرفت.۵ از مهم‏ترین مشایخ وی در کوفه و بغداد حسن بن علی بن فضال، حسن بن محبوب، احمد بن محمد بن ابی‏نصر، جعفر بن محمد بن عبید اللّٰه، عبدالرحمن بن ابی‏نجران، علی بن اسباط بن سالم، علی بن مهزیار، محمد بن حسن شمون، محمد بن سنان، محمد بن عیسی بن عبید و یعقوب بن یزید را می‏توان نام برد. نام سهل بن زیاد در طرق نقل میراث کوفه نیامده است، ولی نجاشی از دو کتاب از تألیفات وی نام می‏برد: کتاب التوحید و کتاب النوادر. وی پس از ذکر طریق خود به کتب

1.. برقی ۵۵۵، ماجیلویه ۱۴۵، ابن فضال ۹۱، محمد بن حسان ۸۱، احمد بن مهران ۷۰، سهل ۳۱، معلی ۱۶ روایت.

2.. کشی، رجال، ص۵۶۶.

3.. طوسی، فهرست، ص۶۷.

4.. نجاشی، رجال، ص۱۸۵.

5.. طوسی، رجال، ص۳۸۷.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 17830
صفحه از 356
پرینت  ارسال به