107
جستارهایی در مدرسه کلامی قم

بن محمد بن سعید همدانی از جعفر بن ‏عبداللّٰه محمدی‏ رأس مذری به همه کتاب‏های ابوسمینه خبر می‏دهد. شخصیت دیگری که بخشی از کتاب‏های ابوسمینه را روایت کرده، محمد بن ابی‏القاسم ماجیلویه، از مشایخ بزرگ قم است. نجاشی با دو طریق مختلف از ماجیلویه، کتاب الدلائل، کتاب الاداب و کتاب تفسیر عمّ یتساءلون ابوسمینه را روایت کرده است.۱ شیخ طوسی نیز از طریق جماعتی از شیخ صدوق از پدرش و ابن ولید و محمد بن علی ماجیلویه از محمد بن ابی‏‏القاسم ماجیلویه، همه کتاب‏های ابوسمینه مگر آنچه را در آن غلو، تخلیط یا تدلیس بوده یا از منفردات وی بوده است روایت کرده ‏است.۲ بنابراین یکی از شخصیت‏های اصلی در نقل میراث ابوسمینه، محمد بن ابی‏‏القاسم ماجیلویه، از مشایخ قم است.

ابوسمینه از کسانی است که علاوه بر آثار و کتاب‏های خود، پاره‏ای از میراث حدیثی کوفه را نیز به قم انتقال داد. نام وی در سیزده طریق از طرق نجاشی به میراث راویان کوفی ذکر شده است.۳ شیخ طوسی نیز در پنج طریق، با واسطه او روایت کرده است. اگرچه در پاره‏ای از طرق نجاشی، کتاب‏ها با واسطه حمدان قلانسی که از راویان کوفی است به مشایخ قم منتقل شده، در بیشتر طریق‏ها مشایخ قم بی‏واسطه از ابوسمینه روایت کرده‏اند. محمد بن ابی‏‏القاسم ماجیلویه، محمد بن خالد برقی، سعد بن عبداللّٰه اشعری و عبداللّٰه بن جعفر حمیری از کسانی هستند که میراث کوفه را از ابوسمینه روایت کرده‏اند.

نقل میراث حدیثی ابوسمینه در قم، به روایت کتاب‏های او و میراث کوفی که وی منتقل کرده بود محدود نشد، بلکه بخشی از آن در کتاب‏های اصحاب راه یافت. محمد بن احمد بن یحیی، در کتاب نوادر الحکمه روایات وی را نقل کرد.۴ کلینی در کتاب کافی ۲۸۲ حدیث از طریق ابوسمینه روایت کرده است. شیخ صدوق نیز در کتاب‏های توحید، معانی ‏الاخبار و امالی، روایاتی از طریق او دارد.۵ در مجموع، حضور ابوسمینه در اسناد روایات ما پررنگ تر و بیشتر از ابن اورمه است. تعداد روایات ابوسمینه در کتب اربعه و وسائل‏ الشیعه (با تکرار) ۱۰۷۴ روایت

1.. نجاشی، رجال، ص۳۳۲.

2.. طوسی، همان.

3.. نجاشی، رجال، ص۸، ۲۶، ۷۲، ۱۲۸، ۱۳۶، ۱۶۴، ۱۸۹، ۲۹۳، ۲۹۵، ۴۲۸، ۴۲۹، ۴۳۶ و ۴۵۴.

4.. طوسی، فهرست، ص۲۲۲.

5.. ر.ک: توحید، ص۱۲۸، ۱۴۳، ۲۵۰؛ معانی الاخبار، ص۱۵۰، ۲۰۴ و ۳۷۵؛ امالی، ص۳۸۰، ۶۱۰؛ ثواب الاعمال، ص۲۹.


جستارهایی در مدرسه کلامی قم
106

البته در طبقات بعد مشایخ بزرگ قم مانند محمد بن یحیی عطّار، علی بن ابراهیم، احمد بن ادریس، علی بن بابویه و ابن ولید پاره‏ای از روایات ابن اورمه را از طرقی که یاد کردیم نقل کرده‏اند، ولی به نظر می‏رسد مشایخ بزرگ قم در دوران محمد بن اورمه از وی روایت نمی‏کرده‏اند.

محمد بن علی صیرفی؛ ابوسمینه

ابوجعفر محمد بن علی بن ابراهیم بن موسی الصیرفی ملقب (یا مکنّی) به ابوسمینه،۱ کوفی و نامش در زمره اصحاب امام رضاعلیه السلام ذکر شده است.۲ ابوسمینه پیش از ورود به قم، در کوفه به غلو و دروغ‏گویی شهرت یافته بود. وی به قم وارد شد و مدتی نزد احمد بن محمد بن عیسی میهمان بود تا اینکه در قم نیز به غلو شهرت یافت و احمد بن محمد بن عیسی وی را از قم اخراج کرد.۳ نجاشی در گزارش خود می‏گوید: ابوسمینه در کوفه به کذب شهرت داشت، اما در قم به غلو مشهور شد.۴ ابن غضائری وی را کذّاب و غالی معرفی می‏کند و می‏گوید: أمر وی در قم مشهور شد. کشی از فضل بن شاذان اشتهار وی به کذب را نقل می‏کند، ولی در عین حال یادآور می‏شود که ابوسمینه به غلو متهم شد. به هر حال اتهام وی به غلو یا کذب یا هر دو در کوفه، قم و حتی ماوراءالنهر شهرت داشته است. این اشتهار تا حدّ زیادی سبب بی‏توجهی به میراث حدیثی ابوسمینه شد. ابن غضائری درباره او می‏نویسد: «لایلتفت إلیه و لایکتب حدیثه».۵ البته این بی‏توجهی به میراث ابوسمینه، در قم ـ با وجود اتهام وی به غلو ـ سبب حذف کامل میراث او نشد.

ابوسمینه، بر اساس گزارش شیخ طوسی، کتاب‏های متعددی به تعداد کتب حسین بن سعید داشته است.۶ شیخ طوسی از این کتاب‏ها نامی نبرده و نجاشی نیز تنها نام پنج کتاب را گزارش کرده است، ولی طریق به کتاب‏‏های او را ذکر کرده‏اند. نجاشی از طریق محمد بن جعفر از احمد

1..طوسی، فهرست، ص۴۱۲؛ نجاشی، رجال، ص۳۳۲.

2..طوسی، رجال، ص۳۱۴.

3.. نجاشی، همان، ص۳۳۲؛ ابن غضائری، رجال، ص۹۴.

4.. با توجه به دقت نجاشی در نقل، این نکته شایان توجه است که آنچه در قم غلو دانسته شد، در کوفه تنها کذب معرفی گردید.

5.. ابن غضائری، رجال، ص۹۴.

6.. طوسی، فهرست، ص۲۲۳.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی قم
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران؛ زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 17779
صفحه از 356
پرینت  ارسال به