را به ملحدان نسبت می‏داد.^۱ بیان لوازم کفرآمیز دیدگاه‌های معتزلیان^۲ و تشکیک در صحت آنها^۳ سبب شد تا ابن راوندی انتسابات جدیدی به بزرگان معتزلی وارد کند. این شیوه یکی از مهم‌ترین بسترهای اتهام دروغگو بودن او از سوی معتزلیان است.^۴ تقریباً تمام اتهاماتی که معتزلیان به ابن راوندی زده‏اند بازتاب همان اتهاماتی است که او به اندیشه‏های اعتزالی وارد کرده است. ابن راوندی پاره‏ای از اندیشه‏های بزرگان معتزلی را شبیه آموزه‏های دهریان،^۵ مانویان،^۶ دیصانیان^۷ و ملحدین^۸ می‏دانست. در مقابل، معتزلیان نیز او را با همین اتهامات توصیف کرده‏اند.

از این‏ رو بی‏راه و گزاف نیست اگر ابن راوندی را بزرگ‌ترین نقاد اندیشه‏های معتزلی بدانیم. او حتی در دوران اعتزال هم انتقاد‏های فراوانی به معتزلیان داشت و در همان دوران نیز نوشته‏هایی در نقد اعتزال نگاشت.^۹ به نظر می‏رسد این موضع‏گیری‏ها بر ضد اعتزال از کسی که خود برآمده از معتزله است، تأثیر منفی فراوانی بر معتزلیان داشت.^۱۰ معتزلیان در ابتدا کوشیدند تا مسیر فکری او را تغییر دهند، ولی اصرار ابن راوندی بر اندیشه‏ها و مواضعش^۱۱ سبب شد اکثر معتزلیان او را از خود نفی و از مجالس علمی معتزلی طردش کنند.^۱۲ سرانجام کار به جایی رسید که اهل اعتزال به‏طور رسمی از او اعلام برائت کردند و مخالفان سرسخت او شدند.^۱۳ فعالیت‏های معتزلیان بر ضد ابن راوندی او را در انزوا قرار داده بود^۱۴ و این باعث فقر و آوارگی ابن راوندی شد.^۱۵ معتزلیان نه‌تنها زندگی سختی را برای او رقم زدند،^۱۶ بلکه ظاهراً از حاکمیت زمانه نیز برای حذف وی استفاده کردند.^۱۷ البته دقیقاً مشخص

رفت.^۱

ابن راوندی از بزرگان دانش^۲ و متکلمی مشهور بوده است.^۳ او از نظر عقیدتی مورد قدح مخالفان قرار گرفته است؛ با این حال، تسلط او بر علم کلام چیزی نبوده که در کانون توجه عالمان قرار نگیرد.^۴ نگاشته‏های ابن راوندی نیز نشان از جایگاه بلند علمی اوست.^۵ وی از متکلمان پرکار بوده و نوشته‏های فراوانی به‌ویژه در حوزه دقیق الکلام و جلیل‏الکلام داشته است.^۶

درباره مذهب ابن راوندی نیز باید گفت اتهامات مربوط به وی را می‏توان در تعاملات و تقابلات میان مذاهب و جریان‏های فکری همان دوره بازکاوی کرد. اتهاماتی که به ابن راوندی زده شده، به‌ویژه الحاد، خاستگاه معتزلی دارد و دیگران نیز آنها را تکرار کرده‏اند. در تبیین این نظر می‏توان اشاره کرد که ابن راوندی نخست معتزلی بود،^۷ ولی در رویکردی انتقادی به نقد معتزلیان برخاست.^۸ او بر خلاف اندیشه‏های آنان نظر می‏داد که پذیرفته و هماهنگ با بسته اعتقادی معتزلیان نبود.^۹ ابن راوندی اندیشه‏های معتزلیان را توحید خالص نمی‏دانست.^۱۰ او رویکرد معتزلیان را در توجه کامل به عقل می‏دانست و معتقد بود که معتزلیان به ادله سمعی بی‏توجه بوده‏اند. او معتزلیان را متکلمانی می‏دانست که برای اخبار جایگاهی در اثبات توحید قائل نیستند.^۱۱ احتمالاً از همین رو، او بر این باور بود که در اندیشه‏های معتزلیان خطاهای فاحش و کفرآمیزی وجود دارد که کمِ آن، از بزرگ‌ترین کفریات یهود و نصارا بیشتر است.^۱۲

او در نقدهای خود بر معتزلیان، به لوازم باطل اندیشه‏های آنان توجه می‏کرد که نشان‏دهنده دوری آنان از آموزه‏های اسلامی بود.^۱۳ ابن راوندی نظام معرفتیِ معتزلیان را فاسد می‏دانست و نظریات آنان