525
جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد

کتاب‏نامه

۱. ابن غضائری، احمد بن حسین، کتاب الضعفاء (رجال ابن غضائری)، قم: اسماعیلیان، ۱۳۶۴ق.

۲. برقی، أحمد بن محمد بن خالد (م۲۴۷ق)، المحاسن، تصحیح و تعلیق: سید جلال‌الدین حسینی، تهران: دار الکتب الإسلامیه، ۱۳۷۰ق.

۳. بروجردی، محمدحسین (۱۲۹۲ ـ ۱۳۸۰ ق)، نهایة الاصول، تقریر حسینعلی منتظری، قم: تفکر، ۱۴۱۵ق.

۴. حسین پوری، امین، حدیث ضعیف و چگونگی تعامل با آن بر پایه رویکرد قدما، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده علوم حدیث، بهمن ۱۳۸۵ش.

۵. حلی، جعفر بن حسن (۶۰۲ ـ ۶۷۶ق)، معارج الاصول، تحقیق: محمدحسین رضوی، قم: آل البیت، چاپ اوّل، ۱۴۰۳ق.

۶. حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، خلاصة الأقوال، قم: دار الذخائر، ۱۴۱۱ق.

۷. حلی، حسن بن سلیمان بن محمد، مختصر البصائر، تحقیق: مشتاق مظفر، قم: انتشارات جامعه مدرسین، چاپ اوّل، ۱۴۲۱ق.

۸. حلی، ابن داوود، رجال ابن داوود، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۸۳ق.

۹. خوئی، سید ابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، قم: مرکز نشر آثار شیعه.

۱۰. سبحانی، محمدتقی، «عقل‌گرایی و نص‌گرایی در کلام اسلامی»، مجله نقد و نظر، شماره ۳ و ۴، ص ۲۰۵ ـ ۲۳۲.

۱۱. سمعانی، عبدالکریم بن محمد (م۵۶۲ق)، الانساب، تحقیق: عبداﷲ عمر البارودی، بیروت: دار الجنان، چاپ اوّل، ۱۴۰۸ق.

۱۲. سید مرتضی، علی بن الحسین (۳۵۵ ـ ۴۳۶ ه)، الذریعة الی اصول الشیعه، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۷۶.

۱۳. صدوق، محمد بن علی بن بابویه، الامالی، تهران: کتابچی، چاپ ششم، ۱۳۷۶.

۱۴. ــــــــــ، التوحید، تحقیق: سید هاشم حسینی، قم: جامعه مدرسین، چاپ اول، ۱۳۹۸ق.

۱۵. ــــــــــ، ثواب الاعمال، قم: دارالشریف الرضی، چاپ دوم، ۱۴۰۶ق.

۱۶. ــــــــــ، الخصال، تحقیق: علی‌اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین، ۱۳۶۲.


جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
524

طبقه سعد، حمیری و صفار می‏‏رسد و توسط احمد اشعری و محمد بن حسین بن ابی الخطاب به راویان کوفی می‏‏رسد. بخش دیگری نیز از احمد بن محمد بن یحیی آغاز می‏‏شود و راهی شبیه قبل را می‏پیماید. نیز مسیر علی بن ابراهیم و پدرش در فرایند انتقال به چشم می‏‏خورد.

نقل همه کتب و روایات برخی از اصحاب امامیه از دیگر امتیازات مشایخ قم به شمار می‏‏رود. صدوق همه تراث حسن بن محبوب، حسن بن علی فضال، سعد بن عبداﷲ، محمد بن ابی‌عمیر، صفار ـ به‌جز بصائر ـ و یونس بن عبدالرحمن را در فرایند انتقال به طوسی می‏‏رساند. نیز ابن بطه میراث محمد بن احمد بن یحیی و ابن ابی‌جید میراث محمد بن علی بن محبوب را به شیخ منتقل کرده‏‏اند.۱

نتیجه‌گیری

شهرت رویکرد متفاوت دو مدرسه قم و بغداد در تعامل با حدیث و معارف نقلی و معیارهای آنها در اعتبارسنجی روایات، فضایی کاملاً متفاوت ومتقابل از این دو مدرسه ترسیم کرده است. پرداخت گسترده مدرسه بغداد به علوم عقلی و گاه تفسیر روایات با شیوه عقل‏‏گرای حاکم بر آن، ضوابط خاصی برای این الگو تعریف می‏‏کند. بر اساس این تعریف و با تحلیلی پسینی، مدرسه حدیثی قم به تساهل در تعامل و پذیرش روایات متهم شده است. قم به عنوان حلقه وسط میان کوفه (نقطه پیدایش) و بغداد (مرکز تحلیل و تضارب آرای امامیه و مخالفان) به پالایش و تدوین و تبویب احادیث پرداخته است. مطالعه منابع فهرستی و طرق انتقال آن به مدرسه بغداد نشان می‏‏دهد:

۱. نقد محتوایی میراث برخی راویان که فضای قم ایشان را برنتافته، مهر تأییدی بر شخصیت و میراثشان را در پی دارد.

۲. تعابیر منحصر به فرد در تعظیم مشایخ قم ـ که استاد بی‌واسطه یا با واسطه اندک بزرگان بغداد بوده‏‏اند ـ نشان‏‏دهنده وامداری بغداد از قم است.

۳. گرچه همه آرای رجالی قم مورد تأیید بغداد نیست، تحسین برخی آثار و تسلیم در برابر برخی آرا مانند استثنا گویای تأثیر قوی مدرسه قم بر بغداد است.

حضور گسترده مشایخ قم در طرق مهم بغداد، از نقش فعال ایشان در فرایند میراث پژوهی شیعه حکایت دارد.

1.. طوسی، الفهرست، ص ۱۲۳، شمارۀ ۱۶۲ و ص۱۲۴، شمارۀ ۱۶۴ و ص ۲۱۶، شمارۀ ۳۱۶ و ص ۴۰۵، شمارۀ ۶۱۸ و ص۴۰۸، شمارۀ ۶۲۲ و ص ۴۱۰، شمارۀ ۶۲۳ و ص ۴۱۳، شمارۀ ۶۲۴ و ص ۵۱۲، شمارۀ ۸۱۳.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران، زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 39241
صفحه از 657
پرینت  ارسال به