دو گونه دیگر استثنا نیز در کانون توجه قرار گرفته است. یکی استثنای مفهوم غلو و تخلیط در میراث که در مورد احمد بن محمد سیاری و محمد بن حسن بن جمهور توسط محمد بن یحیی و ابن ولید اتفاق افتاده۱ و دیگری استثناء یک حدیث از مجموعه روایات علی بن ابراهیم بن هاشم که گویا توسط ماجیلویه و ابن ولید صورت گرفته است.۲
گفتنی است در مورد استثنای کتاب بصائر نمیتوان این کتاب را در زمره رد استثناشدگان درج نمود؛ چه آنکه گرچه ابن ولید این کتاب را نقل کرده، اما برقراری طریق به آن به واسطه محمد بن یحیی نشان از اعتنای نجاشی به دریافت این کتاب است.۳
۶. اعتماد بر طرق قمی در دسترسی به آثار
مشایخ قم مسیر مهم انتقال تراث روایی شیعه به بغداد به شمار میروند. گرچه مطالعه دقیق و کامل طرق آثار و میزان حضور و تأثیر مشایخ قم در آن از حوصله چنین نوشتار مختصری خارج است، اشاره کوتاهی به برخی آثار و اندکی از مؤلفان برجسته امامی ضروری به نظر میرسد.
تصریح نجاشی بر اختصار در یادکرد طرق انتقال کتب (ذکرت لرجل طریقاً حتی لایکثر الطرق فیخرج عن الغرض) و مشی بر طبق آن۴ () قضاوت را به گزارش‌های موجود منحصر میکند. شاید همین نکته وجود حجم بیشتری از طرق و راویان قمی در فهرست طوسی را تقویت میکند. بخش مهمی از میراث موجود در قم را صدوق و احمد بن محمد بن یحیی العطار منتقل کرده‌اند.
در نگاهی گذرا به برخی راویان برجسته مثل حریز بن عبداﷲ، معاویة بن عمار، احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی، جمیل بن دراج، محمد بن ابی عمیر، عبیداﷲ بن علی حلبی و برادرش محمد و نیز هشام بن حکم حضور راویان قمی مشهود است.۵
بخشی از این طرق از صدوق آغاز می‌شود و به واسطه مشایخ او همچون پدرش و ابن ولید به
1.. نجاشی، همان، ص ۸۰، شمارۀ ۱۹۲ و طوسی، همان، ص ۴۱۳، شمارۀ ۶۲۷.
2.. طوسی، همان، ص ۲۶۷، شمارۀ ۳۸۰.
3.. نجاشی، همان، ص ۳۵۴، شماره ۹۴۸.
4.. نجاشی، رجال، ص ۱۱۶، شماره ۲۹۷، شرح حال ثابت بن شریح و ص ۲۳۰ ـ ۲۳۱، عبیداﷲ علی حلبی و ص۴۱۱، شماره ۱۰۹۶، شرح حال معاویة بن عمار.
5.. ر.ک: نجاشی، رجال، ص۱۴۴، شمارۀ۳۷۵ و ص ۴۱۱، شمارۀ۱۰۹۶ و ص ۷۵، شمارۀ۱۸۰ و ص ۱۲۶، شمارۀ ۳۲۸ و ص ۳۲۶، شمارۀ۸۸۷ ؛ طوسی، الفهرست، ص ۱۶۲، شمارۀ ۲۴۹ و ص ۴۶۲، شمارۀ ۷۳۷ و ص ۵۰، شمارۀ ۶۳ و ص ۴۰۴، شمارۀ۶۱۸ و ص ۱۲۳، شمارۀ ۱۶۴و ص ۳۰۵، شمارۀ ۴۶۷ و ص ۳۸۵، شمارۀ ۵۸۸ و ص ۴۹۳ ـ ۴۹۵، شمارۀ۷۸۳.
