دو. تحسین برخی نگاشتههای قمیان
در دو فهرستِ نجاشی و طوسی، توصیف خاص برخی آثار دیده می‌شود. در نگاه اول موضوع و نویسنده اثر حائز اهمیت و جایگاه ویژه خواهد بود.
در میان قمیها و آثار ایشان کتاب العباسی و کتاب الامثالِ احمد بن اسماعیل سمکه اینگونهاند. کتاب العباسی بالغ بر ده هزار ورقه در احوال خلفا و دولت عباسی بوده است که نجاشی از آن به «کتاب عظیم» یاد میکند. خود وی بخش اخبار امین را دیده و آن را «حسن» خوانده است. کتاب دیگر وی الامثال است که «حسن مستوفی» است.۱ توجه به عنوان دو کتاب که یکی در تاریخ و دیگری ادبیات است، نشان از غنای مدرسه قم در ابعاد گوناگون و جای خالی چنین آثار و موضوعاتی در مدرسه بغداد است.
کتاب تفسیر اسماء اﷲ تعالی و ما یدعی به نیز از جمله تألیفات محمد بن جعفر بن بطه است که در عبارتی منحصر به فرد ابن نوح سیرافی آن را به «حسن، کثیر الغریب، سدید» توصیف کرده است.۲ موضوع کتاب که در مهم‌ترین بخش مباحث توحیدی جای دارد، باعث می‌شود استاد نجاشی آن را کتابی نیکو، مشتمل بر مفاهیم برجسته و ناب و دارای انسجام و نظام‌وار معرفی کند.
شخصیت دیگری که مصنفاتی ستایش شده دارد، محمد بن احمد بن داوود قمی است که طوسی دو کتاب المزار و الذخائر او را «حسن» معرفی میکند.۳
۵. پذیرش استثنا و رد استثنا شدگان
سه نفر از بزرگان قم به استثنای کتاب و راوی و روایت یا مفاهیم خاص در میراث برخی راویان پرداختهاند. ابن ولید و به تبع او صدوق، محمد بن علی ماجیلویه و صفار شخصیتهایی هستند که انعکاس استثنای ایشان در منابع فهرستی دیده می‌شود.
۲۴ نفر از راویان امامیه را ابن ولید از راویان نوادر الحکمه نوشته محمد بن احمد بن یحیی استثنا کرده است.۴ دقت در شرح حال این راویان نشان میدهد یکی از ایرادات زیر بر ایشان وارد است:
