517
جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد

ماجیلویه یا ابن ولید انجام شده است؛ گرچه باور نگارندگان بر آن است که حضور گسترده ماجیلویه در اخذ و انتقال میراث اصحاب از ابوسمینه، نقش او را پررنگ‏‏تر می‏‏کند. اهمیت نقش او در پالایش میراث غلو به اندازه‏‏ای است که روایات منتقل شده توسط او از این خط فکری خالی از تخلیط، غلو، تدلیس و منفردات معرفی شده و روایاتی که مفاد آن در سایر منابع اندیشه فکری شیعه یافت نمی‏‏شود، توسط وی از این مجموعه حذف شده است.۱ همین نقش برجسته دو اثر مهم در پی داشته است: یکی پذیرش این روایات توسط اَعلامی که نام ایشان گذشت و دیگری تمجید فوق‌العاده از وی.

هشت. عبداﷲ بن جعفر حمیری

او شیخ قمی‏‏ها و وجه ایشان معرفی شده است. همچنین از جمله طبقات نخستین راویان قمی به شمار می‏‏رود که احادیث نزد خود را به کوفه انتقال داده است. وی در دهه پایانی قرن سوم وارد کوفه می‏‏شود و برای ایشان حدیث نقل می‏‏کند؛ کوفیان به صورت گسترده احادیث ایشان را می‌شنوند و می‏‏پذیرند. نجاشی در شرح حال او به این گزارش پرداخته است.۲ حضور او در انتقال تراث گروه بزرگی از صاحبان آثار شیعه (۷۹ نفر در رجال نجاشی و ۸۰ نفر در فهرست طوسی) گویای نقش پررنگ او در عرصه حدیث است. بی‌شک می‏‏توان او را حامل کتب قمی‏‏ها دانست که به دیگران منتقل کرده است.۳

نه. محمد بن علی بن محبوب

او شیخ قمی‏‏ها در زمان خویش بوده و با تعابیری همچون «ثقة، عین، فقیه، صحیح المذهب» معرفی شده است. وی که از همترازان صفار و ماجیلویه به شمار می‏‏رود، از استادان محمد بن یحیی العطار و ابن بطه است که در طریق نقل آثار و روایات فراوانی قرار گرفته است.۴

ده‌. محمد بن حسن بن ولید (ابن ولید قمی)

او علاوه بر آنکه شیخ قمی‏‏ها و فقیه و سرآمد و وجه ایشان معرفی شده، با عبارت «ثقة ثقة عین مسکون الیه» ـ که از جمله منحصر به فردترین واژگان توثیق و تعظیم راویان به شمار می‏‏رود ـ توصیف شده است.۵ فرزند او احمد، ابن ابی‌جید و شیخ صدوق حلقه کاملاً قمی اتصال فهرست نجاشی و

1.. طوسی، الفهرست، ص ۴۱۲، شمارۀ ۶۲۵.

2.. نجاشی، رجال، ص ۲۱۹، شمارۀ ۵۷۳.

3.. طوسی، رجال، ص۴۴۱، شمارۀ ۶۱۰۲ شرح حال حسن بن عبدالسلام.

4.. نجاشی، رجال، ص ۳۴۹، شمارۀ ۹۴۰.

5.. همان، ص۳۸۳، شمارۀ ۱۰۴۲.


جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
516

آنها را برای پدرش قرائت کرده است. واسطه طوسی هم سه تن از استادانش یعنی شیخ مفید، ابن غضائری و ابن حسکه قمی بوده‏‏اند.۱

شش. محمد بن احمد بن داوود

او از جمله قمیانی است که در بغداد اقامت گزیده و در آنجا به القای حدیث و تألیف کتاب پرداخته است. وی شیخ الطائفه و سرآمد قمی‏‏ها و فقیه ایشان معرفی شده که در زمان خود کسی همطراز او در حفظ، فقه و آشنایی با حدیث یافت نمی‏‏شد. محمد بن احمد نیز از جمله مشایخ مفید و ابن غضائری است که در طریق انتقال کتب بسیاری از اصحاب به بغداد حضور داشته است.۲

هفت. محمد بن ابی‌القاسم (ماجیلویه)

او که داماد و تربیت یافته احمد برقی است، به «سید من أصحابنا القمیین، ثقة، عالم، فقیه، عارف بالأدب و الشعر و الغریب» شناخته شده است.۳ فرزند وی علی نیز از راویان بزرگ به شمار می‏‏رود. او که از مشایخ صدوق، ابن ولید، محمد بن یحیی العطار و ابن بطه به شمار می‏‏رود، بخشی از میراث شیعه را از ابوسمینه گرفته و به ایشان منتقل کرده است.۴ نیز ابن ولید میراث حدیثی سلیم بن قیس۵ و حسن بن راشد مولی بنی‌العباس۶ و ابوسمینه۷ را از ایشان دریافت کرده است. این در حالی است که طرد جدی ابن غضائری در مورد کتاب سلیم۸ و شخصیت پر تنش ابوسمینه و ضعف روایات حسن بن راشد فرایند پالایش میراث ایشان را مهم می‏‏نماید. مطالعه طرق موجود نشان می‏‏دهد این پالایش به‌ همت

1.. نجاشی، همان، ص ۳۸۹، شمارۀ ۱۰۴۹؛ طوسی، همان، ص ۴۴۲، شمارۀ۷۱۰.

2.. نجاشی، رجال، ص ۳۸۵، شمارۀ ۱۰۴۵.

3.. همان، ص ۳۵۳، شمارۀ ۹۴۷.

4.. ر.ک: همان، ص ۸، شمارۀ ۴ سلیم بن قیس و ص ۲۷، شمارۀ ۴۹ اسماعیل بن مهران و ص۱۲۹، شمارۀ ۳۳۲ جابر بن یزید و ص ۱۳۶، شمارۀ ۳۴۹ حفص بن عاصم و ص ۱۶۵، شمارۀ ۴۳۴ ربیع بن زکریا و ص ۱۸۹، شمارۀ ۵۰۳ سلام بن عبداﷲ و ص ۴۳۶، شمارۀ ۱۱۷۱ هیثم بن واقد؛ طوسی، الفهرست، ص ۳۴، شمارۀ ۴۰ اسماعیل بن ابان و ص ۲۳۱، شمارۀ ۳۴۶ سلیم بن قیس و ص ۳۴۶، شمارۀ ۵۴۷ عبیس بن هشام و ص ۴۰۶، شمارۀ ۶۱۹ محمد بن علی الهمدانی و ص ۴۰۷، شمارۀ ۶۲۰ محمد بن سنان.

5.. نجاشی، رجال، ص۸، شمارۀ ۴؛ طوسی، فهرست، ص۲۳۱، شمارۀ ۳۴۶.

6.. طوسی، فهرست، ص ۱۳۷، شمارۀ ۲۰۰.

7.. نجاشی، رجال، ص ۳۳۲، شمارۀ ۹۸۴.

8.. ابن غضائری، کتاب الضعفاء، ج۱، ص ۶۳، شمارۀ ۵۵.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران، زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 39131
صفحه از 657
پرینت  ارسال به