وی فقه تدریس می‏کرد.^۱

شیخ طوسی که نامدارترین شاگرد سید است، پس از وفات استاد بر کرسی تدریس نشست و اندیشه‏های او را تدریس نمود و در همین راستا کتاب الشافی استاد را تلخیص کرد.^۲

ابو‏عبداﷲ بصری، معروف به ضریر و از شاگردان خوش حافظه سید، مدعی بود می‏تواند محتوای تمام جلساتی را که از محضر سید بهره برده از حفظ بیان کند.^۳ شاگردان سید علاوه بر اینکه از رجال نامی دوران بوده‏اند، هریک، از گوشه‏ای ‏از جهان اسلام خدمت سید رسیده و بسیاری از آنان به بلاد خود بازگشته و آوازه سید را در میان مردم منتشر نموده‏ و برخی از آنان به نیابت از استاد جامعه شیعیان را در بلاد خود رهبری کرده‌اند.

از دیگر نشانه‏های جلالت جایگاه علمی سید در میان شیعیان، استفتائات و سؤالاتی است که از شهرهای مختلف برای سید فرستاده می‌شد. برای نمونه،، از رسّ، عالم شیعی شریف ابو‏الحسین محسن بن محمد حسینی رسی حدود سی مطلب در دو مرحله از سید می‏پرسد. شیخ ابراهیم بن حسن ابانی طرابلسی در چهار مرحله موضوعات بسیاری از سید به صورت نامه‌نگاری از طرابلس پرسیده است.^۴ جوابات المسائل التباتیات در جواب سؤالات ابی‌عبداﷲ التبان از سید نگاشته شد. جوابات مسائل الحلبیه و مسائل الرازیه و مسائل رملیه، پاسخ پرسش‌های اهل حلب و ری و رمله از سید بوده است. طرابلس، طوس، طبرستان، میافارقین و موصل از دیگر شهر‏هایی است که از آنها سؤالاتی به محضر سید مرتضی ارسال شده است.^۵ همچنین سید به پرسش‌هایی که از جرجان، دیلم و واسط ارسال شده بود، پاسخ داده است.^۶ سؤالات ارسالی به سید مرتضی موضوعات مختلفی را در بر می‏گیرد که بیشتر صبغه کلامی دارد و از آنجا که بسیاری از کسانی که این سؤالات را از سید کرده‏اند از اندیشوران آن بلاد بوده‏اند، پرسش‌هایی دقیق و تخصصی طرح شده است و سائلان پاسخ‏های سید را فصل الخطاب می‏دانستند.

جایگاه اقتصادی

مسئولیت‏هایی مانند نقابت و امارت حج که سال‌های پیوسته در دست خاندان سید مرتضی بود،

توصیفات بلند شاگردان سید مرتضی درباره وی گویای جایگاه او نزد شاگردانش می‏باشد.^۱

سید مرتضی کتب بسیاری در کلام، فقه، اصول و تفسیر قرآن نوشت. آثار سید مرتضی از طرق مختلف روایت^۲ و در شهر‏های مختلف منتشر شد.^۳ قاضی ابو‏القاسم علی بن محسّن تنوخی بصری (م۴۴۷ق) که معتزلی و از شاگردان قاضی عبدالجبار بوده، ملازم و مصاحب سید مرتضی بوده و تعداد کتب سید را گزارش کرده است.^۴ همچنین محمد بن محمد بصروی(۴۴۳ق) از شاگردان سید مرتضی که مدتی طولانی ملازم وی بوده و علم کلام از او آموخته است، فهرست کتب سید را با اجازه‌اش نقل نموده است.^۵ شاگردان برجسته امامی سید که هریک خود در همان دوران از بزرگان و ارکان اثنی عشریه به حساب می‏آمدند، از دیگر نشانه‏های جایگاه علمی سیدند.

از جمله این شاگردان ابو‏یعلی جعفری(۴۶۵ق)، داماد و جانشین شیخ مفید است که از عابدان و عالمان بوده و جایگاه اجتماعی بالایی داشته است؛ چنان‌که در تشیع جنازه‌اش جمعیت کثیری حضور یافتند.^۶ وی کتاب تتمیم الملخص را در تکمیل کتاب الملخص سید نوشت.^۷ ابو‏الصلاح حلبی شارح کتاب الذخیره سید و جانشین وی در بلاد حلب بود.^۸

از برجسته‌ترین شاگردان سید مرتضی قاضی ابو‏الفتح کراجکی(۴۴۹ق) فقیه، منجم، طبیب، متکلم و ریاضی‌دان امامی است که مدتی طولانی در شهر‏هایی چون قاهره، میافارقین، حلب، مکه، طرابلس، بغداد و رمله اقامت گزید. وی برخی کتب استادش سید مرتضی را تلخیص و شرح کرد.^۹

سلار دیلمی از متولیان غسل و کفن و از جمله شاگردان سید است که بر خلاف روش معمول و برای اینکه دیگران نیز منتفع شوند، برخی مطالب را به صورت مکتوب از استادش می‏پرسید. وی که در بلاد حلب جانشین سید بود، به امر استادش ردّی بر ردیه ابو‏الحسین بصری بر کتاب الشافی نگاشت.^۱۰ وی از چنان جایگاهی برخوردار بود که گاه بر کرسی تدریس استاد تکیه می‌زد و به جای