401
جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد

مقایسه اندیشه‏های کلامی نوبختیان با شیخ مفید و سید مرتضی

(در بستر میراث کلامیِ‏ امامیه و معتزله)

سید علی حسینی‌زاده خضرآباد۱

درآمد

ابوسهل و ابومحمد نوبختی و در ادامه شیخ مفید و سید مرتضی بزرگ‌ترین پرچمداران کلام امامیه در مدرسه بغداد از غیبت صغرا تا افول آل بویه‌اند. مدرسه کلامی امامیه در بغداد شاخصه‏هایی دارد که آن را در محتوا و روش از مدرسه کلامی کوفه و مدرسه کلامی ـ حدیثی قم متمایز می‏سازد. آشکار‏ترین این شاخصه‏ها هم‌گرایی بیشتر با کلام معتزله و تقلیل‌گرایی در برخی معارف عمیق امامیه است. البته ‏این مطلب بدین معنا نیست که همه متکلمان بغداد در محتوا و روش کلامی شباهت تام با یکدیگر دارند، بلکه هم در محتوا هم در روش تفاوت‏های آشکاری میان متکلمان امامی در بغداد از نیمه دوم سده سوم تا اوایل نیمه دوم سده پنجم، به‌ویژه نوبختیان و شیخ مفید و شاگردانش، وجود دارد.

ابو‏سهل اسماعیل بن ‏علی و خواهر‏زاده‏اش ابو‏محمد حسن ‏بن ‏موسی نوبختی از بنام‏ترین متکلمان امامیه، از میانه قرن سوم تا دهه اول قرن چهارم در بغداد به تدوین اندیشه‏ها و آثار کلامی در حوزه امامیه پرداخته‏ و آثار فراوانی تألیف کرده‌اند.۲ شیخ ‏مفید نیز با یک نسل فاصله در همان محیط بغداد آرای کلامی خود را بر اساس آموزه‌های کلام امامیه تبیین و عرضه کرد و با تربیت شاگردان

1.عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث (پژوهشکدۀ کلام اهل‏بیت:)
sahz.whc@gmail.com

2.. ر.ک: نجاشی، رجال، ص۳۱، ۳۲، ۶۳، ۶۴؛ طوسی، الفهرست، ص۳۱، ۳۲ و ۱۲۱.


جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
400

۹۷. مکدرموت، مارتین، اندیشه‏هاى کلامى شیخ مفید، ترجمه: احمد آرام، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۷۲.

۹۸. ملکی میانجی، محمدباقر، توحید الإمامیة، تنظیم: محمد بیابانى اسکویى، به کوششِ على ملکى میانجى، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، ۱۳۷۳.

۹۹. ملکی میانجی، محمدباقر، مناهج البیان‏ (جزء اوّل)، تنظیم: محمد بیابانى اسکویى، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، ۱۳۷۵.

۱۰۰. النائینی، محمد بن حیدر، الحاشیة على اصول الکافى‏، تحقیق: محمدحسین درایتى با همکارى نعمة اﷲ جلیلى، قم: دار الحدیث، ۱۳۸۲.

۱۰۱. النجاشی، احمد بن علی،‌ رجال النجاشى‏، تحقیق: سید موسى شبیرى زنجانى، قم: مؤسسة النشر الاسلامى، ۱۴۱۶ ق.

۱۰۲. النجفی، محمدحسن، جواهر الکلام فى شرح شرائع الاسلام‏، قم: دار الکتب الاسلامیة.

۱۰۳. نراقی، احمد، عوائد الأیام‏، قم: مکتبة بصیرتى.

۱۰۴. نراقی، احمد، مستند الشیعة فى أحکام الشریعة، مشهد: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.

۱۰۵. الهمدانی الاسدآبادی، عبدالجبار بن احمد، شرح الاصول الخمسة، تعلیق: احمد بن حسین بن ابى‌هاشم، بیروت: دار احیاء التراث العربى، ۱۴۲۲ ق.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران، زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 39101
صفحه از 657
پرینت  ارسال به