وعید به آتش است.^۱

یکى دیگر از مطالب مطرح در احادیث، مفارقت روح ایمان از مرتکب کبیره و به بیان دیگر، سلب ایمان از مرتکب کبیره ـ و برطبق برخى احادیث، حتى از مرتکب صغیره ـ است.^۲ با توجه به اینکه شمارى از احادیث مربوط، در بحث موافات گذشت، در اینجا به دو حدیث دیگر بسنده مى‏کنیم:

۰.عن ابنِ بُکَیرٍ قَالَ قُلتُ لِأَبِى‌جَعفَرٍ علیه السلام: فِى قَولِ رَسُولِ اﷲ صلی الله علیه و آله: إِذَا زَنَى الرَّجُلُ فَارَقَهُ رُوحُ الْإِیمَانِ قَالَ: هُوَ قَوْلُهُ: «وَ أَیدَهُمْ بِرُوحٍ مِنْهُ» ذَاکَ الَّذِى یفَارِقُهُ.^۳

۰.عَن محمد بنِ حَکِیمٍ قَالَ قُلتُ لِأَبِى‌الحَسَنِ علیه السلام: الکَبَائِرُ تُخرِجُ مِنَ الإِیمَانِ فَقَالَ: نَعَم وَ مَا دُونَ الکَبَائِرِ.^۴

بر اساس احادیث‏ کافى‏، اصرار بر گناه کوچک موجب الحاق آن به گناه بزرگ مى‏شود.^۵ مفاد احادیث «باب اسْتِصْغَار الذَّنْب»، ضرورت خوددارى از سَبُک شمردن هر نوع گناهى است.^۶

۱۴. اسما و احکام‏

اسما و احکام، از مباحث مهم کلامى و فرقه‏شناختى است. مقصود از این بحث آن است که هر مکلفى، بنابر عقیده و عمل خود، مستحق چه نام و احکام دنیوى و اخروى است. در این آموزه، درباره مرتکب گناه بزرگ دیدگاه‏هاى متفاوتى وجود دارد که یکى از نقاط افتراق برخى فرقه‏ها ـ به‌ویژه خوارج و معتزله ـ از دیگر فرقه‏هاست. خاستگاه اختلاف نیز در تعریف ویژه هر فرقه از مفهوم ایمان نهفته‏ است. بنابر داده‏هاى منابع کلامى، اطلاق فاسق بر مرتکب گناه بزرگ، مورد اتفاق فرقه‏هاى اسلامى است؛ اما در باب اطلاق نام کافر یا مؤمن، اختلاف وجود دارد.

سه دیدگاه عمده در این باره پدید آمده است. از نظر بیشتر خوارج، مرتکب گناه بزرگ، کافر نامیده مى‏شود. از نظر معتزله، مرتکب گناه بزرگ، نه مؤمن است نه کافر؛ بلکه در وضعیتى میان ایمان و

به گناهان بزرگ را در بابى با عنوان «بَابُ الْکَبَائِرِ» گرد آورده که ۲۴ حدیث در بردارد. احادیث این باب، شامل مطالب گونه‏گونى درباره این موضوع است که در اینجا به برخى از آنها اشاره مى‏کنیم. درباره نسبى یا مطلق بودن کبائر ـ که موضوع اختلافىِ شیخ مفید با نوبختیان است ـ به نظر مى‏رسد که ظاهر این احادیث مى‏تواند مطلق بودن کبیره و صغیره را برساند. چنان‌که محقق اردبیلى، «اخبار بسیار کافى‏» را یکى از ادلّه نسبى نبودن معاصی کبیره و صغیره دانسته است.^۱ از نظر برخى دیگر از عالمان، تعریف کبائر در روایات و شمارش آنها نشانه نسبى نبودن آنهاست.^۲ از دیگر مطالب باب کبائر، تعریف آن است که چند حدیث در این باره رسیده‏ است:

۰.الکَبَائِرُ الَّتِى أَوجَبَ اﷲ عزّ و جلّ عَلَیهَا النَّارَ.^۳ «وَ مَنْ یؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِی خَیراً کَثِیراً»^۴ قَالَ: مَعرِفَةُ الإِمَامِ وَ اجتِنَابُ الکَبَائِرِ الَّتِی أَوجَبَ اﷲ عَلَیهَا النَّارَ.^۵

درباره شمار گناهان بزرگ نیز باید گفت که در برخى احادیث، نمونه‏هایى از آنها یاد شده است، مانند این حدیث: «إِنَّ مِنَ الکَبَائِرِ عُقُوقَ الوَالِدَینِ وَ الیأسَ مِن رَوحِ اﷲ وَ الأَمنَ لِمَکرِ اﷲ».^۶

نیز در احادیث متعددى، شمار گناهان بزرگ، هفت مورد ذکر شده است، مانند این حدیث: «الکَبَائِرُ سَبعٌ: قَتلُ المُؤمِنِ مُتَعَمِّداً وَ قَذفُ المُحصَنَةِ وَ الفِرَارُ مِنَ الزَّحفِ وَ التَّعَرُّبُ بَعدَ الهِجرَةِ وَ أَکلُ مَالِ الیتِیمِ ظُلماً وَ أَکلُ الرِّبَا بَعدَ البَینَةِ وَ کُلُّ مَا أَوجَبَ اﷲ عَلَیهِ النَّارَ».^۷

شیخ انصارى درباره ملاک شناخت کبائر، چنین نتیجه‏ گرفته که حکم به کبیره بودن یک معصیت دائر مدار نص معتبر یا حکم مستقل عقل، بر این است که آن معصیت، مانند یکى از کبائر منصوص یا بزرگ‌تر از آن است.^۸ وى به این نکته مهم نیز تذکر داده است که کبائر، بیش از موارد منصوص در احادیث است و آنچه در نصوص آمده، کبائرِ نوعى است؛ یعنى گناهانى که انجام دادن نوع آنها مورد