مفید)^۱ و تلعکبری بغدادی در سال ۳۴۰قمری از او اجازه گرفته و حدیث شنیده‏اند.^۲ همچنین علی بن ‏محمد بن‏ عبداﷲ از محدثان بنام قزوین در سال ۳۵۶ قمری وارد بغداد شد.^۳ او علاوه بر حدیث‌آموزی نزد بغدادیان،^۴ برای نخستین بار پاره‏ای از کتاب‌های عیاشی را که از شاگردان وی اخذ کرده بود، با خود به بغداد آورد.^۵ افزون بر افراد یاد شده محدثان دیگری همچون ابوعبداﷲ شاذانی قزوینی استادِ نجاشی و دانش‏آموخته مدرسه قم،^۶ حسین بن ‏احمد قزوینی،^۷ محمد بن ‏احمد زعفرانی مصری،^۸ حیدر بن ‏شعیب طالقانی از راویان آثار فضل بن ‏شاذان،^۹ احمد بن ‏محمد صولی بصری^۱۰ و منصور بن ‏عباس رازی^۱۱ در بغداد سکنی گزیدند و در آنجا به فعالیت‌های حدیثی اشتغال داشتند.

چهار. طیف‌شناسی محدثان امامیه در بغداد

با نگاهی به تاریخ جریان حدیثی امامیه در بغداد ـ در بازهٔ زمانی یاد شده ـ می‏توان دریافت که این جریان مهم حدیثی همواره یکدست نبوده است؛ بلکه این جریان طیف‏های حدیثی متنوعی را در درون خویش جای داده بود.

الف. طیف محدثان اصیل

در این دوره طیفی از محدثان امامیِ بغدادی‌تبار در مرکز حدیثی بغداد بسیار نقش‏آفرین و اثرگذار بودند. این گروه از محدثان ارتباط تنگاتنگی با حدیث‏گرایان قمی و کوفی برقرار کردند‏ و دوشادوش محدثان مهاجر مقیم بغداد در گسترش و تقویت پایه‏های مرکز حدیثی بغداد کوشیدند. گمان می‏رود

سه. ارتباط جریان حدیثی بغداد با دیگر مراکز امامی‏نشین

در بازهٔ زمانی یاد شده افزون بر تعاملات حدیثی کوفه و قم با بغداد، سایر شهرهای امامی‏نشین نیز کم‌وبیش با مرکز حدیثی بغداد مرتبط بودند. از آنجا ‏که کانون حدیثی بغداد محدثان بنامی به‌ویژه از دو مرکز کهن فکری امامیه یعنی کوفه و قم را در خود جای داده بود، توجه حدیث‌آموزان سایر مناطق شیعی را به خود جلب می‏کرد. از این رو، عالمانی از نواحی مختلف از جمله خراسان، قزوین، بصره و ری رهسپار بغداد شدند. در این زمینه می‏توان به حدیث‌آموزی علی بن ‏حاتم قزوینی (از عالمان صاحب‏نام قزوین) از محدثان بغدادی مانند حمید بن ‏زیاد ـ در سال ۳۰۶قمری ـ^۱ و ابوعبد‏اﷲ عاصمی اشاره کرد.^۲ همچنین علمای بغداد نیز از او بهره برده‏اند.^۳ نمونه دیگر عبدالکریم بن ‏عبداﷲ بن ‏نصر بزاز تفلیسی است که ظاهراً از اهالی تفلیس بوده و در بغداد نزد کلینی تمام آثار و روایاتش را فرا گرفته است.^۴ از دیگر سو، برخی از حدیث‏گرایان آن مناطق، به دلیل اوضاع مطلوب سیاسی و نیز اجتماع محدثان برجسته امامی در بغداد، آنجا را محلی مناسب برای عرضه حدیث و تبادل میراث روایی می‏دیدند. لذا برای عرضه داشته‏های حدیثی راهیِ مرکز حدیثی بغداد شدند. در این باره می‏توان به حضور علی بن ‏بلال مهلبی از محدثان ممتاز بصری در بغداد اشاره کرد^۵ که میراث روایی آن دیار را در بغداد انتشار داد. شیخ مفید روایات پرشمار و مهمی از وی نقل کرده است.^۶ در این عصر حیدر بن ‏محمد بن ‏نعیم سمرقندی از شاگردان ممتاز عیاشی و میراث‌دار بسیاری از آثار و اصول حدیثی امامیه^۷(هزار کتاب شیعه)^۸ به بغداد آمده و کسانی چون حسین بن ‏احمد بن ‏مغیره عراقی (از مشایخ