293
جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد

جریان حدیثی امامیه در بغداد (از آغاز تا عصر شیخ مفید)

سید اکبر موسوی تنیانی *۱

درآمد

حدیث امامیه در طول حیات خود، به‌سان سایر پدیده‏های فکری و فرهنگی، تحولات و تطوراتی داشته است. میراث جریان حدیثی امامیه که همانند دیگر جریان‏های فکری امامی ریشه در مدرسه کوفه داشت، در دوره‏های بعدی از کوفه به سایر جوامع شیعی راه‏ یافت. یکی از مناطقی که بسیار تحت تأثیر جریان‏های کوفی، به‌خصوص جریان حدیث‏محور کوفه قرار داشت، بغداد بود. در اواخر سده دوم هجری، بغداد مرکزی مهم و تاریخ‌ساز برای امامیه و شاهد مهاجرت طیف گسترده‌ای از اصحاب امامیه ـ با اهدافی متفاوت ـ بود که به شکل‌گیری تدریجی مرکزی حدیثی در کنار دو مرکز مهم حدیثی در آن دوره، یعنی قم و کوفه، انجامید. در همین زمان، در کنار جریان حدیثی، شاهد رشد و توسعه جریان کلامی امامیه در بغداد ـ که قبلاً در کوفه فعال بود ـ هستیم. نمایندگان عمده جریان حدیثی، شخصیت‌هایی همچون عبدالرحمن بن ‏حجاج و محمد بن ‏ابی‌عمیر و همچنین نمایندگان اصلی جریان کلامی مانند هشام بن‏ حکم و پیروانش، اندیشه‏های خود در مدرسه کوفه را به نحو مؤثری در بغداد تداوم بخشیدند. هرچند جریان کلامی بعد از مدت کوتاهی از رمق افتاد، جریان حدیثیِ شکل گرفته در بغداد تا حدود نیم قرن بعد از آن ـ یعنی حدود سال۲۵۰ق ـ به حیات خود ادامه داد و بعد از آن به افول گرایید. پس از مدت کوتاهی در اواخر قرن سوم (میانه غیبت صغرا) بار دیگر کانون حدیثیِ بغداد شاهد حضور محدثان برجسته‌ای از سراسر مناطق مهم امامی‌نشین بود که

1.عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث (پژوهشکدۀ کلام اهل بیت علیهم السلام).
Tanyani-۱۱۰@yahoo.com


جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
292

۳۷. ــــــــــــــــ، الاختصاص، ابوعبداﷲ محمد بن محمد بن نعمان العکبری، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمود زرندی، بیروت: دار المفید، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.

۳۸. ــــــــــــــــ، الافصاح فی الامامه، ابوعبداﷲ محمد بن محمد بن نعمان العکبری، تحقیق: قسم الدراسات الاسلامیه مؤسسة البعثه، بیروت: دار المفید، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.

۳۹. ــــــــــــــــ، اوائل المقالات، قم: مکتبة الداوری، چاپ اول، بی‌تا.

۴۰. ــــــــــــــــ، التذکرة باصول الفقه، تحقیق: مهدی، نجف: دار المفید، ۱۴۱۴ق.

۴۱. ــــــــــــــــ، رسائل فی الغیبه، تحقیق: علاء آل جعفر، چاپ دوم، بیروت: دار المفید، ۱۴۱۴ق.

۴۲. ــــــــــــــــ، مسألتان فی النص على علی علیه السلام، تحقیق: مهدی، بیروت: دار المفید، چاپ دوم، ۱۴۱۴ق.

۴۳. عباس الوجیه، اعلام المؤلفین الزیدیه، عمان: مؤسسة الامام زید بن علی الثقافیه، چاپ اول، ۱۹۱۹م.

۴۴. عبداﷲ بن حمزه، الشافی، یمن: منشورات مکتبة الیمن الکبری، ۱۴۰۶ق.

۴۵. علامه حلی، خلاصة الاقوال، تحقیق: جواد قیومی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۷ق.

۴۶. ــــــــــــــــ، رجال علامة حلی، تحقیق: سید محمدصادق بحرالعلوم، قم: منشورات الرضی، ۱۴۰۲ق.

۴۷. فخر الدین رازى،‏ المحصل‏، عمان: دار الرازی، چاپ اول، ۱۴۱۱ق.

۴۸. قاضی عبدالجبار، المغنی، تحقیق: ابراهیم مذکور، الدار المصریه، بی‌تا.

۴۹. ـــــــــــــــــ، طبقات المعتزله، ضمن فضل الاعتزال و طبقات المعتزله، به کوشش فؤاد سید، دار التونسیه، ۱۹۷۴م.

۵۰. مدرسی طباطبایی، مکتب در فرایند تکامل، تهران، انتشارات کویر، چاپ اول، ۱۳۸۴.

۵۱. مدرسی طباطبائی، سیدحسین، میراث مکتوب شیعه در سه قرن نخستین، ترجمه: سید علی قرائی و رسول جعفریان، قم: اعتماد، ۱۳۸۳.

۵۲. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۶ق.

۵۳. هوسمی، الافاده فی الفقه، نسخه خطی. به نقل از مقاله «یک ارجاع کهن به ابن قبه و مطلبی درباره او»، محمدکاظم رحمتی. http://rahmati.kateban.com.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران، زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 39147
صفحه از 657
پرینت  ارسال به