277
جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد

آن‌هم نصی که من عند اﷲ باشد.۱ ابن قبه معتقد است امامیه همواره بر نص بر امام توجه دارند۲ و آن را با اخبار صحیح اثبات می‏کنند۳ و وقتی خبر امامت امام برای فردی ثابت شد به‌گونه‌ای که عذرش قطع شده باشد برای او پذیرش امامت واجب است و به هیچ عنوانی نمی‌تواند از آن روی برگرداند. حتی در شرایط خطرناک، مانند مواجهه با ستمکار، نمی‌تواند به بهانه تقیه امامت امام را معتقد نباشد؛ زیرا پذیرش امام امری قلبی است و تقیه در چنین اموری معنا ندارد.۴

در بحث وظایف امام ابن قبه، هم شأن دینی و هم شأن سیاسی برای امام تعریف می‏کند. وی در بیان شئون دینی امام معتقد است امام رهبر و راهنمای مردم در میان خلق است۵ و مردم را با حلال و حرام دین خدا آشنا می‏سازد،۶ احکام الهی را برای مردم بیان کند،۷ کلام خدا را تفسیر و بیان می‏نماید۸ و دستورهای الهی از غیر الهی را بازمی‏شناسد.۹ او وظیفه دارد مردم را به دین آگاه سازد.۱۰ ابن قبه به‏طور کلی معتقد است شأن دینی این است که هر آنچه را خداوند متعال در دین بیان کرده امام به نحو احسن، به‌صورت کامل و دقیق تبیین کند.۱۱ ابن قبه همچنین در تبیین شئون دنیوی و سیاسی امام بر این باور است که امام در داوری‏ها بین مردم باید به حق حکم دهد،۱۲ حق را بیان و عدالت را در جامعه حاکم کند،۱۳ رفع اختلاف نماید و بین جامعه اتحاد برقرار سازد،۱۴ بنابر امکان امر به معروف و نهی از منکر کند۱۵ و احکام شرعی(اجرای حدود) خون‌ها، اموال و فروج را بداند.۱۶ ابن قبه

1.. همو، المسألة المفردة فی الامامه، ص ۶۱.

2.. همو، نقض الاشهاد، ص ۱۱۵.

3.. همو، النقض علی ابی الحسن علی بن احمد بن بشار، ص۵۵؛ همو، الانصاف، ص۶۷.

4.. همو، نقض الاشهاد، ص۱۱۲.

5.. همو، النقض علی ابی الحسن علی بن احمد بن بشار، ص۵۴؛ همو، المسألة المفردة فی الامامه، ص۶۱.

6.. همو، نقض الاشهاد، ص۱۱۲ و ۱۱۳.

7.. همان، ص۱۱۳.

8.. همان، ص۱۰۰.

9.. همو، المسألة المفردة فی الامامه، ص ۶۱.

10.. همو، نقض الاشهاد، ص۹۴ و ۹۵.

11.. همو، المسألة المفردة فی الامامه، ص۶۱؛ همو، نقض الاشهاد، ص۱۱۱.

12.. همو، نقض الاشهاد، ص۱۲۵.

13.. همان، ص۱۱۰. البته ابن قبه این ویژگی را برای نبی بر می‏شمرد و از آنجا که امام را ادامه‌دهندۀ راه نبی می‏داند، می‏توان این ویژگی را برای امام نیز برشمرد.

14.. همان، ص۱۱۸.


جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
276

از دیگر مباحث ناظر به عصمت امام این است که آیا امام در عصمت خود صاحب اختیار است یا اینکه شخص معصوم اختیاری از خود ندارد؟ ابن قبه در این باره نظر خاصی را مطرح نکرده، اما می‏توان بر پایه اعتقاد او مبنی بر امامت استحقاقی و اینکه امام در پرتو استحقاق و شایستگی خود به این منصب رسیده۱ احتمال داد که او معتقد به اختیار برای معصوم است و امکان سلب اختیار را برای وی منتفی می‏داند. توجه به این نکته از آن رو لازم است که عصمت فرع اصل امامت است. زمانی که این اصل بر پایه شایستگی فردی و اختیار به افراد داده می‏شود و نه تفضّل، بدیهی است که عصمت امری اختیاری برای امام شمرده شود.

افزون بر علم و عصمت، یکی دیگر از ویژگی‌هایی که امام باید داشته باشد، لزوم نص است. ابن قبه نص را بر امام واجب عقلی می‌داند۲ و معتقد است یگانه راه اثبات امامت، نص می‏باشد. وی نص را نخستین عنصر اثبات امامت هر امام برمی‏شمرد۳ و در نقد نظریه‌های غیر امامی می‌گوید که اهل سنت، و از جمله معتزله و مرجئه، امام را از طریق اهل حلّ و عقد امت انتخاب می‌کنند.۴ اینها امام را بر اساس نظر شورایی بر می‌گزینند۵ و خود هم هیچ ادعایی که از سوی پیامبر صلی الله علیه و آله چنین کاری را کرده‏اند ندارند.۶ ابن قبه درباره این نظریه معتقد است گزینش امام از سوی امت نظریه‌ای فاسد است و پیامبر صلی الله علیه و آله خلیفه خود را انتخاب کرده است.۷

ابن قبه در تبیین نظریه نص معتقد است امر امامت مقامى است که با صرف قرابت و خویشى به دست نمی‏آید.۸ وی نص را دلیل فارقی توصیف می‏کند که امامیه برای انتخاب هر امام از میان عترت در اختیار دارند.۹ او این مؤلفه را ملاک اصلی انتخاب امام نزد امامیه معرفی می‏کند۱۰ و معتقد است امامیه نصوصی را در اختیار دارند که تصریح به امامت ائمه دارد و به آنها و به وجودشان بشارت داده شده است.۱۱ اساساً امامیه معتقد است که امام به منصب امامت نمی‏رسد مگر با وجود نص،۱۲

1.. همو، نقض الاشهاد، ص ۹۵.

2.. همو، المسالة المفردة فی الامامه، ص ۶۱.

3.. ر.ک: همو، نقض الاشهاد، ص ۱۱۵.

4.. ابن قبه، نقض الاشهاد، ص۱۲۱.

5.. همان، ص۱۲۴.

6.. همو، النقض علی ابی الحسن علی بن احمد بن بشار، ص۵۹.

7.. همو، المسألة المفردة فی الامامه، ص۶۱.

8.. ر.ک: همو، نقض الاشهاد، ص ۱۱۵.

9.. همان، ص۱۱۶.

10.. همان، ص ۱۲۱.

11.. همان، ص۱۲۳.

12.. همو، الانصاف، ص۱۳۶.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران، زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 39323
صفحه از 657
پرینت  ارسال به