حال، به نظر می‏رسد که ابن قبه به بدایی که موهم جهل و تردید در خداوند متعال باشد معتقد نیست؛ یعنی همان تصویری که مخالفان امامیه از بحث برداشت می‏کردند.

۲.پیامبرشناسی

در بحث ضرورت وجود نبی ابن قبه بعثت انبیای الهی را واجب و وجوب آن را بر اساس عقل می‏دانسته است. در این باره گزارش صریحی از ابن قبه در دست نیست، ولی او نبوت را به حکمت الهی باز گردانده است.^۱ تبیین این دلیل، از نظر ابن قبه، به این بیان است که خداوند حکیم است^۲ و هدف از خلقت، سعادت انسان‌هاست. از سوی دیگر، انسان به اتکای عقل نمی‏تواند به هدایت دست یابد و در هر دوره‌ای نیازمند انسان کاملی است؛^۳ از این رو، ارسال رسل بر خداوند واجب است.

ابن قبه نبوت رسول خدا صلی الله علیه و آله را یکی از اصول معرفی می‏کند^۴ و می‌گوید ایشان برای اتحاد کلمه در جامعه به رسالت مبعوث شده‏اند.^۵ او از آنجا که پیامبر صلی الله علیه و آله را فرستاده خداوند می‏داند، اطاعت از ایشان را واجب برمی‏شمرد.^۶ ابن قبه در سخن از رفتار و کردار پیامبر صلی الله علیه و آله اشاره می‏کند به اینکه آن حضرت هیچ‌گاه خلاف عرف و خلاف آنچه شایسته مقام نبوت است انجام نمی‏داد،^۷ هیچ‌گاه کلام بیهوده بیان نمی‏کرد،^۸ تمام فعالیت‏های حضرت بر پایه دیانت بود^۹ و هرگز بدون دلیل به کسی متمایل نمی‏شد و او را مقدم نمی‏ساخت.^۱۰ ابن قبه بر این اساس، رفتار پیامبر صلی الله علیه و آله در سخن از انتخاب جانشین و تعیین شخصی را با عنوان امام لازم و ضروری می‏داند. او حدیث غدیر خم^۱۱ و احادیثی مربوط به جانشینی مانند حدیث ثقلین،^۱۲ و بیان فضائل^۱۳ جانشینانش را در همین راستا ارزیابی می‏کند.

۱.خداشناسی

درباره اثبات خدا از ابن قبه تنها یک گزارش رسیده است و آن اینکه می‏گوید: «أن العالم محدث».^۱ این اشاره دارد که ابن قبه حداقل استدلال حدوث عالم را برای اثبات خداوند پذیرفته بوده است؛ به این معنا که عالم محدَث‏ است، یعنی ازلی نیست و هر محدَثى نیازمند به محدِثى است. او، مانند دیگر متکلمان، محدِث را خداوند متعال می‏دانسته است. وی همچنین حادث بودن عالم را از متغیر بودن آن اثبات می‏کرده است.

در بحث صفات الهی در آثار برجای‌مانده از ابن قبه هیچ‌یک از مباحث مربوط به اسماء وصفات متکلمان وجود ندارد. تنها در یک گزارش وی خداوند متعال را واحد و حکیم معرفی^۲ و در گزارش دیگری به نفی تشبیه اشاره می‌کند.^۳ ابن قبه خداوند متعال را منزه از هر تشبیهی می‌دانسته است. ظاهراً این نظریه او در واکنش به گرایش‌های تشبیهی عده‌ای از شیعیان در ری بوده است. نجاشی در گزارشی اسدی رازی را از کسانی معرفی می‌کند که به تشبیه معتقد بوده‌اند.^۴

بدا از بحث برانگیز‏ترین مسائل کلامی و از اعتقادات اختصاصاتی امامیه در طول تاریخ تفکر اسلامی است که مباحث بسیاری را در بر دارد. مخالفان امامیه، به‌ویژه معتزلیان، با برداشت نادرست از این گزاره اعتقادی همیشه امامیان را بر این اعتقاد محکوم کرده‏اند. اینان لازمه قول امامیه را تردید و جهل در خداوند معرفی می‏کردند.^۵ ابن قبه درباره بدا به‌ظاهر موضع‏گیری تندی می‏کند. او بدا را یکی از اقاویلی می‏خواند که برخی از گروه‏های امامیه به آن معتقد شده‏اند و مخالفان امامیه بر این تصورند که همه امامیان آن را پذیرفته‏اند. ابن قبه خود معنایی را که برداشت عمومی متکلمان امامی بغداد است گزارش می‏کند و می‏گوید: اعتقاد به اینکه خدا رأی تازه و علم مستفاد پیدا کند، کفر است.^۶ موضع‏گیری شدید ابن قبه درباره بدا از آنجا ناشی می‏شود که مخالفان امامیه این تصور را داشتند که هر گاه امامیان در امتداد نسل امامت ائمه با مشکل روبه‌رو شوند، با توسل به بدا خود را رها می‏کنند. همان‌گونه که درباره امامت اسماعیل پسر امام جعفر صادق علیه السلام و محمد فرزند امام هادی علیه السلام این گونه رفتار کردند.^۷ با این