مبین در هر زمان،^۱ ضرورت وجود امام،^۲ رابطه نص و عصمت،^۳ علم امام،^۴ افضلیت امام،^۵ نصوص امامت بعد از نبی و چگونگی انتقال آن به دوره‌های بعد میان شیعیان،^۶ مباحثی را مانند آنچه از نظریات ابن قبه باقی‌مانده، از قول امامیان نقل کرده است.

فخر رازی (م ۶۰۶ق) از دیگر بزرگان اشعری نیز در موضوع عصمت از همان منظری که ابن قبه آن را مطالعه کرده است، بحث می‏کند.^۷ او همچنین در نقلی از قول سید مرتضی بیان می‏کند که ابن قبه معتقد است نصوص جلی درباره امامت به حد تواتر نمی‏رسد و راویان این دسته از روایات قلیل‌اند؛^۸ نکته‌ای که باقلانی(م ۴۰۳ق) در مناظره با شیخ مفید به آن اشاره می‏کند.^۹ قاضی عبدالجبار هم این قول را به برخی از شیوخ امامیه منسوب می‏کند،^۱۰ ولی هیچ‌یک از آنها نامی از ابن قبه نمی‏برند.

اندیشه‌های کلامی

در این قسمت به بررسی آرا و اندیشه‏های ابن قبه می‌پردازیم. پیش از سخن در این باره نخست باید به این نکته اشاره کرد که آثار بر جای مانده از ابن قبه محدود و عمدتاً مربوط به بحث امامت است. از وی در مباحث کلامی دیگر تنها موارد اندکی گزارش شده است. او در باب خداشناسی در بحث صفات فقط به این نکته اشاره می‏کند که خداوند واحد و حکیم است.^۱۱ در بحث جهان‏شناسی نیز ابن قبه تنها به حدوث عالم اشاره می‏کند. گفتنی است که در بحث از اندیشه‏های ابن قبه در حوزه کلامِ دقیق به قاعده لطف و قاعده اصلح و در حوزه کلامِ جلیل به بحث از بدا، نبوت، معجزه و امامت پرداخته شده است.

باشد به تدبیر آنچه در حوزه وظایفش است، و مصالح جامعه و رعیت را مورد نظر داشته باشد.^۱ شیخ طوسی نیز این مسئله را به حکم عقل بر امام واجب می‏داند.^۲ بر این اساس، شیخ طوسی هیچ لزومی برای علم امام به اموری چون صنایع و حرفه‏ها نمی‌بیند.^۳ وی مسائل مربوط به بحث غیبت^۴ و عصمت^۵ را نیز در المسائل الکلامیه هم‌داستان با آرای ابن قبه، بیان کرده است. شیخ طوسی همچنین در رساله المفصح فی الامامه در اثبات نص و راویان نصوص امامت ائمه، مانند تواتر نصوص، شرایط و ویژگی‏های این گونه از اخبار و راویان آنان، همان راهی را می‏پیماید که ابن قبه پیموده است.^۶

۳.جایگاه ابن قبه نزد معتزلیان و اشاعره

تا آنجا که نگارنده در کتاب‏های رجالی و سرگذشتی اهل سنت به جست‌وجو پرداخته، اثری از ابن قبه نیافته است، ولی از بسامد آثار او میان بزرگان اهل سنت و معتزله می‏توان مواردی را رصد نمود. در این باره نخست باید به قاضی عبدالجبار (م ۴۱۵ق) اشاره کرد. وی در قسمت الامامة المغنی در موارد متعددی به نظریات ابن قبه اشاره می‌کند. او مباحثی درباره نص بر امامت و بررسی طریق نصوص و اثبات آن نزد امامیه،^۷ بررسی حدیث غدیر و معنای امامت^۸ و تحلیلی تاریخی از سقیفه و حوادث پس از آن از نظر امامیه،^۹ بر اساس آنچه ابن قبه بحث کرده، مطرح می‏نماید، اما او هم نامی از ابن قبه نمی‏برد؛ ولی سید مرتضی در الشافی فی الامامه اشاره می‏کند که این مباحث مربوط به شیخنا ابوجعفر بن قبه رازی و از کتاب الانصاف اوست.^۱۰ قاضی عبدالجبار همچنین در بحث وظایف امام و عصمت،^۱۱ تواتر اخبار امت و نیاز نداشتن به امام معصوم،^۱۲ نیازمندی قرآن و سنت به