جایگاه علمی ابن قبه
ابن قبه رازی از متکلمانی است که بزرگان امامیه در قم و بغداد به تعریف و تمجید از وی پرداخته‌اند. شیخ صدوق(م ۳۸۱ق)، شیخ مفید(م ۴۱۳ق)، سید مرتضی(م ۴۳۶ق)، نجاشی(م ۴۵۰ق)، شیخ طوسی(م ۴۶۰ق) و همچنین فهرست‌نگاران دوره بعد همگی به نیکی از وی یاد کردهاند. شیخ طوسی در مورد ابن قبه رازی این چنین آورده است: ابن قبه رازی از متکلمان امامی‌مذهب و از حاذقان آنان است.۱ نجاشی ابن قبه را این گونه توصیف میکند: ابن قبه رازی متکلمی عظیم القدر، نیکو عقیده، نیرومند و قوی پنجه در علم کلام بود و کتابهایی در این زمینه نگاشت.۲ علامه حلی۳ نیز به‌مانند ابن داوود۴ نام او را به بزرگی یاد کرده و گفتار شیخ طوسی و نجاشی را درباره وی نوشته است. علامه حلی همچنین او را «شیخ الامامیة فی زمانه» توصیف کرده است.۵ سید مرتضی در حضور شیخ مفید به تمجید از وی میپردازد۶ و در الشافی از او به نیکی یادی میکند.۷ ابن قبه متکلمی زبردست بوده که متون فهرستی و رجالی امامیه همه او را با بیان‌های مختلف به مهارت در کلام ستودهاند. قوی فی الکلام،۸ من متکلمی الشیعه (الامامیه) وحذاقهم،۹ المتکلم الفحل،۱۰ متکلم عظیم‌القدر۱۱ از جمله این عبارت‌هاست. طبیعتاً چنین شخصیتی در جوامع علمی امامیان و غیر امامیان باید دارای جایگاهی شایسته باشد.
۱. جایگاه ابن قبه نزد شیخ صدوق
شیخ صدوق (م ۳۸۱ق) از نظر رتبه زمانی، نخستین عالم شیعی است که در آثار خود از نگاشتههای ابن قبه استفاده کرده است. او تقریباً دوازده سال بعد از وفات ابن قبه، آثار و آرای وی را مورد توجه قرار داده است.۱۲ شیخ در آثار خود بیشترین بهره را از میراث علمی ابن قبه برده است؛ شیخ صدوق در
1.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۳۸.
2.. نجاشی، رجال، ص۳۷۶.
3.. علامه حلی، خلاصة الاقوال، ص۳۴۳.
4.. ابن داوود، رجال، ص۱۷۷.
5.. علامه حلی، همان.
6.. سید مرتضی، الفصول المختاره، ص ۲۲.
7.. همو، الشافی فی الامامه، ج۲، ص۱۲۶ و۳۲۳.
8.. نجاشی، همان، ص۳۷۵.
9.. ابن ندیم، الفهرست، ص۲۲۵؛ شیخ طوسی، همان، ص۲۰۷.
10.. ابن شهرآشوب، معالم العلما، ص۱۳۰.
11.. علامه حلی، همان؛ ابن داوود، همان.
12.. سید بن طاووس سال ۳۳۱ق را سال نگارش معانی الاخبار بیان میکند.( سید بن طاووس، طرائف، ص۴۴۷) و از ( آنجا که ابن قبه قبل از ۳۱۹ از دنیا رفته به نظر میرسد تقریباً دوازده سال بعد از وفات او صدوق از آثار ابن قبه استفاده کرده باشد.
