زندگینامه و شخصیت علمی ابن قبه رازی
ابوجعفر محمد بن عبدالرحمن بن قِبَه رازی، معروف به ابنقِبَه رازی، از متکلمان امامیه در نیمه دوم سده سوم هجری است. تراجم‌نگاران هیچ سالی را برای فوت ابن قبه ذکر نکرده‌اند. با این حال، میتوان از مبادله کلامی که بین او و ابوالقاسم بلخی رخ داده تاریخ وفات او را حدوداً قبل از سال فوت بلخی(م ۳۱۷/۳۱۹ق) دانست. درباره مذهب ابن قبه نیز باید گفت که به تعبیر نجاشی وی در ابتدا معتزلی بود و سپس به مذهب امامیه گروید و در این مذهب صاحب بصیرت گشت.۱ فهرست‌نگاران و تراجم‌نگاران همگی به این گزارش اشاره کردهاند و هیچ گزارش خلافی به دست نرسیده است.
با وجود توصیفات سرگذشت‌نگاران از ابن قبه و تسلط او بر مباحث و مناظرات کلامی و همچنین توجه علمای بعدی به مباحث کلامی او، آثار و گزارشهای چندانی در این خصوص برجای نمانده است. نجاشی فقط به یک مبادله کلامی اشاره میکند که میان ابن قبه و معاصر معتزلیاش ابوالقاسم عبداﷲ بن احمد بن محمود بلخی، معروف به کعبی بلخی(م ۳۱۹ق) رخ داده است.۲ واسطه این مبادله کلامی یک متکلم امامی دیگر به نام ابوالحسین، محمد بن بشر حمدونی سوسنجردی (م قرن چهارم ق)، دانشمندی کثیرالسفر بوده و با هر دو متکلم مزبور رابطه داشته است. سوسنجردی در سفری به زیارت مشهد مقدس، پس از فراغت، به بلخ می‌رود و با ابوالقاسم بلخی دیدار میکند. او نسخه کتاب الانصاف فی الامامه اثر ابن قبه را که به‌ظاهر در آن روزگار مهم‌ترین و تازه‌ترین نوشته با موضوع امامت در تشیع امامی بوده، به وی میدهد. بلخی ردی با نام المسترشد فی الامامه بر آن مینویسد. سوسنجردی این کتاب را به ابن قبه میرساند و او ردی به نام المستثبت بر آن مینگارد. بار دیگر سوسنجردی این کتاب را همراه خود به بلخ میبرد. بلخی پس از خواندن آن ردیهای با نام نقض المستثبت بر آن مینگارد. این بار هنگامی که سوسنجردی به ری باز میگردد تا رد جدید بلخی را به ابن قبه برساند، درمییابد که آن متکلم بزرگ وفات یافته است.۳
درباره آثار ابن قبه هم باید گفت که وی در دفاع از تفکرات امامیه نه‌تنها در عرصه مناظرههای علمی، که در عرصه نگارش آثار، نوشتههای کلامی از خود برجای گذاشته است. احتمالاً همین فعالیتهای فراوان او بوده است که شهرستانی (م ۵۴۸ق) وی را جزء ده متکلمِ مؤلف امامیان نام میبرد.۴ متون رجالی و فهرست‌نویسی به بعضی از آثار ابن قبه توجه کردهاند که از این قرار است:
