215
جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد

نوبختیان در رویارویی با متکلمان معتزلی و امامی

سید علی حسینی‏زاده خضرآباد ۱

درآمد

ابوسهل اسماعیل بن علی (۳۱۱ق) و ابومحمد حسن بن موسی (۳۰۰/۳۱۰ق) دو متکلم برجسته خاندان شیعی نوبختی‏اند که با نگارش آثار فراوان کلامی، به‏ویژه در موضوع امامت، نقش برجسته‏ای در تاریخ کلام امامیه دارند. ابوسهل اسماعیل بن علی بن اسحاق بن ابی‌سهل بن نوبخت از بزرگان امامیه در دوره غیبت صغراست. او از متکلمان برجسته شیعه در این دوره است که نجاشی به‌حق او را «شیخ المتکلمین» در میان امامیه و غیر امامیه خوانده و او را صاحب جلالت در دین و دنیا دانسته۲ و شیخ طوسی نیز او را بزرگ خاندان نوبختی به شمار آورده است.۳ برخی نیز او را رئیس امامیه دانسته‏اند.۴ بر خلاف دیگر اندیشوران نوبختی، از زندگی ابوسهل اطلاعات بیشتری در دست است و افزون بر کتب رجالی، منابع تاریخی نیز به گوشه‏هایی از زندگی او اشاره کرده‏اند و این به سبب نقش برجسته او در میان امامیه در نیمه دوم سده سوم هجری و اوایل سده چهارم است. افزون بر این، او در دربار عباسی چون پیشینیان خود حضوری مؤثر داشته تا جایی که جایگاه او را مانند وزرا دانسته‏اند.۵

ابوسهل در سال ۲۳۷ قمری در دوران حیات امام علی النقی علیه السلام به دنیا آمد. او هفده ساله بود که

1.عضو هیئت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث (پژوهشکدهٔ کلام اهل بیت()
sahz.whc@gmail.com

2.. نجاشی، رجال، ص۳۱.

3.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۳۱.

4.. ابن تیمیه، شرح العقیدة الاصفهانیة، ص۱۳۳.


جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
214

۶۱. مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب، قم: دارالهجره، الطبعة الثانیه، ۱۴۰۴ق.

۶۲. مفید، محمد بن محمد، الارشاد، تحقیق: آل البیت‏‏‏، بیروت: دار المفید، الطبعة الثانیه، ۱۴۱۴ق (الف).

۶۳. ــــــــــــــ، الامالی، تحقیق: حسین استادولی، بیروت: دار المفید، الطبعة الثانیه، ۱۴۱۴ق (ب).

۶۴. ــــــــــــــ، المسائل السروریه، تحقیق: صائب عبدالحمید، بیروت: دار المفید، الطبعة الثانیه، ۱۴۱۴ق (ج).

۶۵. ــــــــــــــ، المسائل الصاغانیه، تحقیق: محمد قاضی، بیروت: دار المفید، الطبعة الثانیه، ۱۴۱۴ق (د).

۶۶. مکدرموت، مارتین، اندیشه‏‏‏های اسلامی شیخ مفید، ترجمه: احمد آرام، تهران: دانشگاه تهران، ۱۳۷۲.

۶۷. نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم: انتشارات جامعه مدرسین، ۱۴۰۷ق.

۶۸. نعمانی، محمد بن ابراهیم، الغیبه، تحقیق: فارس حسون، قم: انوار الهدی، ۱۴۲۲ق.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران، زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 39262
صفحه از 657
پرینت  ارسال به