205
جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد

با توجه به نقل ابوطالب انباری (م ۳۵۶) از او۱ معلوم می‏‏‏‏شود ایشان در دوران غیبت صغرا زندگی می‏‏‏‏‏‏کرده است. نجاشی پدرش را از بزرگان امامیه معرفی می‏‏‏‏‏‏کند.۲ غضائری نیز وی را موثق دانسته است.۳ طوسی در دو کتاب فهرست و رجال نامی از او نمی‏‏‏برد. نجاشی دو کتاب به وی نسبت می‏‏‏‏‏‏دهد که کتاب التوحید او کلامی است.۴

۷. ابوطالب انباری

عبیداﷲ بن احمد، معروف به ابوطالب انباری، متکلم و محدث شیعه است که در واسط عراق سکونت داشته و در سال ۳۵۶ قمری نیز در آن شهر درگذشته است.۵ فهرست‏نگاران تألیفات کلامی بسیاری برای وی ذکر کرده‏‏‏اند. او در نزد مشایخ شیعه چون حمید بن زیاد واقفی۶ و از استادان اهل سنت چون ابن ابی‏‏‏داوود سجستانی بهره برده است۷ و افرادی مانند ابن عبدون نزد وی تلمذ کرده‏‏‏اند.۸

روایات اندکی از وی در موضوعات فقهی،۹ مناقب و فضایل۱۰ در مصادر روایی امامیه باقی‌مانده است.

بنابر گواهی معاصرانش، بیشتر عمر خویش را در مذهب واقفیه سپری کرد، ولی در اواخر زندگی به امامیه پیوست.۱۱ با وجود پیوستن انباری به امامیه، امامیان بغداد به دلیل اتهام غلو او را نپذیرفتند و مورد بی‏‏‏مهری قرار دادند، به‏گونه‏‏‏ای که اصرار حسین بن عبیداﷲ غضائری برای استماع نزد انباری به دلیل ناخرسندی شیوخ شیعه بغداد بی‏‏‏نتیجه ماند.۱۲

طوسی در رجال در یک‏جا او را تضعیف۱۳ و در جای دیگر درباره‏‏‏اش سکوت کرده است.۱۴ البته

1.. نجاشی، رجال، ص۳۳۶.

2.. همان، ص۶۶.

3.. ابن ‏غضائری، رجال، ص۱۱۰.

4.. نجاشی، همان، ص۶۶.

5.. همان، ص۲۳۲.

6.. خدامیان، فهارس الشیعه، ج۲، ص۱۳۰۲.

7.. ابن ‏نجار، ذیل تاریخ بغداد، ج۲، ص۲۰.

8.. نجاشی، رجال، ص۶۲، ۶۶و۹۲.

9.. طوسی، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۷۶ و ج۹، ص۲۴۸؛ همو، الخلاف، ج۴، ص۶۶و۶۷۱.

10.. طبری، دلائل الامامه، ص۴۱۶و۴۱۷.

11.. نجاشی، همان، ص۲۳۲.

12.. همان، ص۲۳۲و۲۳۳.

13.. طوسی، رجال، ص۴۳۴.

14.. همان، ص۴۳۲.


جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
204

۵. الامامة الصغیر؛ ۶. الزاهر بالحجج العقلیة.۱

نجاشی بیشتر تألیفات وی را نقل می‏‏‏‏کند، ولی شیخ طوسی غیر از کتاب التکلیف از سایر مصنفات شلمغانی نام نمی‏برد؛ البته در الغیبة خویش از کتاب الغیبة اثر شلمغانی سخن به میان آورده است.۲

۵. ابن ابی‌هراسه

احمد بن نصر (هوذه) بن سعید، معروف به ابن ابی‏‏‏هراسه، از راویان و نویسندگان امامیه است که در عراق می‏‏‏‏زیست و در سال ۳۳۳قمری در نهروان درگذشت و در آنجا نیز به خاک سپرده شد.۳

ابن ابی‏‏‏هراسه میانه خوبی با محدثان برجسته عراق و قم نداشته است. لذا اغلب روایات وی از ابراهیم بن اسحاق نهاوندی و همچنین از احمد بن حسین اهوازی است.۴ دلبستگی و اهتمامش به منقولات ابراهیم بن اسحاق نهاوندی حتی او را به نهاوند موطن استادش نیز کشاند.۵ راویانی از شیعه چون ابوطالب انباری و محمد بن ابراهیم نعمانی۶ و از اهل سنت مانند معافی بن زکریا از او روایت می‏‏‏‏کنند.۷

احادیث ابن ابی‏‏‏هراسه بیشتر درباره مسائل اخلاق،۸ امامان اثناعشر،۹ غیبت و آخرالزمان،۱۰ ایمان و عالم ذر۱۱ و ولایت اهل بیت۱۲ است. نجاشی در رجال خویش از ابن ابی‏‏‏هراسه نامی نمی‏‏‏برد، ولی شیخ در فهرست از کتاب الایمان و الکفر و التوبة ایشان سخن به میان می‏‏‏‏آورد.۱۳ حسن بن سلیمان حلی (زنده ۸۰۲ق) از طریق کتاب ابن جحام به برخی روایات کتاب ابن ابی‌هراسه دست یافته است.۱۴

۶. ابن شمّون

حسین بن قاسم بن شمّون کوفی از تبار خاندان معروف شمون است که در کوفه سکونت داشته‏‏‏اند.۱۵

1.. نجاشی، رجال، ص ۳۷۸.

2.. طوسی، الغیبه، ص۳۹۱.

3.. همو، رجال، ص۴۰۹.

4.. زنجانی، الجامع فی الرجال، ج۱، ص۱۹۱.

5.. طوسی، امالی، ص۴۷۹، ۴۸۱و۴۹۵.

6.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۳۹۱ و ۴۰۸.

7.. طوسی، امالی، ص۴۸۱و۴۹۵.

8.. خزاز، کفایه الاثر، ص۲۰و۱۸۲.

9.. نعمانی، الغیبه، ص۶۵، ۱۶۳، ۱۶۵، ۲۱۷و۲۴۵.

10.. حلی، مختصر بصائر الدرجات، ص۱۷۳و۲۱۰.

11.. طوسی، همان، ص۶۸۸.

12.. همو، فهرست، ص۲۸۲.

13.. ابن ‏شهرآشوب، معالم العلماء، ص۷۸.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران، زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 39200
صفحه از 657
پرینت  ارسال به