صفوانی تألیفات متعددی از خود بر جای گذاشت که برخی از آنها تا زمان ابن شهرآشوب (م۵۸۸ق)^۱ و ابن ادریس(م ۵۹۸)^۲ موجود بوده است. آثار کلامی او عبارت‌اند از: الرد علی الواقفه، و الرد علی ابن رباح الممطور؛ عمر بن رباح صحابی امام صادق علیه السلام و امام کاظم علیه السلام‏‏‏ که فرزندانش همگی از فرقه واقفیه پیروی می‏‏‏‏‏‏کردند. احتمال می‏‏‏‏‏‏رود این کتاب در رد محمد بن علی بن رباح باشد که تقریباً معاصر صفوانی زندگی می‏‏‏‏‏‏کرده و طوسی او را «شدید العناد» معرفی می‏‏‏‏‏‏کند؛^۳ الغیبه و کشف الحیرة؛ الکشف و الحجة؛ الرد علی اهل الاهواء؛ الردعة و النهی عن کل بدعة و الامامة.^۴

۸. ابوالجیش بلخی

مظفر بن محمد بن احمد خراسانی از دانشوران متکلم و محدث شیعی است.^۵ با توجه به مشایخ و شاگردان بغدادی‏‏‏اش می‏‏‏‏توان دریافت او در این شهر می‏‏‏‏زیسته است. گویا در آنجا به شغل ورّاقی نیز اشتغال داشته^۶ و در سال ۳۶۷ وفات یافته است.^۷ وی از شاگردان ویژه ابوسهل نوبختی(م۳۱۱) متکلم بنام شیعه به شمار می‏‏‏‏رفته^۸و از دانش کسانی چون ابوعلی اسکافی نیز استفاده کرده است.^۹ شیخ مفید و ابویاسر طاهر دو شاگرد شناخته‌شده او به شمار می‏روند.^۱۰ برخی او را انتقال‌دهنده ‏‏‏اندیشه ابوسهل نوبختی به پسینیان به‌ویژه شیخ مفید می‏‏‏‏دانند.^۱۱ ابوالجیش افزون بر دانش فراوان تبحر خاصی در مناظره داشته است. گفت‏‏‏و‏‏‏گوی معروف وی در دربار عزالدوله دیلمی در حضور بزرگانی مانند علی بن عیسی رمانی و ابوعبداﷲ بصری و درماندگی حاضران از پاسخ، یکی از آن نمونه‏‏‏هاست.^۱۲

با آنکه ابوالجیش را عالم و عارف به احادیث دانسته‏‏‏اند،^۱۳ روایات محدودی از او عمدتاً در اثبات

می‏‏‏‏زند و در برابر اعتراض و خشم اشعری می‏‏‏‏گوید: این کار خداوند بود؛ اگر چنین نظری نداری، دیه‏‏‏ات را می‏‏‏‏پردازم! و در مناظره با بعضی از جبریان نیز چنین رفتاری از او مشاهده می‏‏‏‏شود.^۱

ناشی با همه تبحرش در کلام، گویا در علم فقه از اجتهاد و استنباط دوری و مانند فقهای ظاهرگرا عمل می‏‏‏‏کرد.^۲ هرچند او کتاب‏های فراوانی را تألیف کرد،^۳ فهرست‏‏‏نگاران تنها از کتاب الامامة وی سخن به میان می‏‏‏‏آورند.^۴

۷. ابوعبداﷲ صفوانی

محمد بن احمد بن صفوانی از علمای فرهیخته و فاضل شیعه و از نوادگان صفوان جمال، صحابی امام صادق علیه السلام‏‏ است^۵ که در مباحثات کلامی تألیفاتی دارد. او در بغداد زندگی می‏‏‏‏‏‏کرد^۶ و تا سال ۳۵۲ قمری در قید حیات بوده است.^۷ برخی می‏‏‏‏‏‏گویند وی از نعمت خواندن و نوشتن محروم بود، از این ‏‏‏رو، به دلیل حافظه قوی، دانستنی‏‏‏های خویش را املا می‏کرد.^۸

صفوانی از مشایخ بزرگی چون علی بن ابراهیم و دیگران بهره برده^۹ و همچنین کسانی مانند شیخ مفید و حسین بن عبیداﷲ غضائری از او استفاده کرده‏‏‏اند.^۱۰

از ابوعبداﷲ صفوانی روایات چندانی در منابع حدیثی شیعه یافت نمی‏‏‏‏‏‏شود و آنها بیشتر موضوعات غیبت،^۱۱ معجزات معصومین علیهم السلام،^۱۲ زیارت^۱۳ و احادیث اثنی‏‏‏عشر^۱۴ را در بر دارند. رجال‏شناسان متقدم شیعه بر وثاقت وی تأکید دارند؛^۱۵ البته ابن غضائری روایات او از پدرش را نمی‏‏‏پذیرد.^۱۶