جامعه امامی شد.۱ مجموعه این عوامل و مخصوصاً خطای برخی متکلمان این مدرسه در تبیین و تقریر اندیشه کلامی معصومان علیهم السلام، بدنامی متکلمان امامی این مدرسه را در میان جامعه فکری مسلمانان و حتی در میان جامعه امامی‌مذهب در پی داشت.۲ این مسئله از عوامل مؤثر در رویگردانی متکلمان امامی پس از دوران فترت از دستگاه کلامی مدرسه کوفه و پایهگذاری دستگاه کلامی جدید است.
اگرچه ابن راوندی برای دفاع از اندیشه کلامی متکلمان کوفی، به‌ویژه هشام بن حکم، در مقابل معتزله کوشید،۳ به دلایلی از جمله بدنامی و اتهام زندقه به خود وی چندان مؤثر واقع نشد و شاید بتوان گفت تألیف کتاب فضیحة المعتزله ابن راوندی موجب دشمنی و کینه بیشتر معتزله با جریان کلامی مدرسه کوفه گردید که در الانتصار خیاط معتزلی شاهد پرخاش افراطی وی به این مدرسه کلامی هستیم.۴ این اتهامها به متکلمان برجسته کوفی چنان گسترده بود که حتی نوبختیان که خود برخی از اندیشههای متکلمان مدرسه کوفه را برگزیده و تلاشهایی در تبیین و ارائه دیدگاه هشام بن حکم در خصوص استطاعت ـ که در ظاهر مشعر به جبر بود ـ داشتهاند،۵ در مباحث توحید و صفات اتهامهای وارد شده به متکلمان کوفی را نقل کردهاند و شاهدی مبنی بر دفاع آنان از متکلمان مدرسه کوفه در این مباحث در دست نیست. گزارشهای نوبختیان همواره مستمسکی برای مخالفان امامیه در اثبات اتهامات وارد به متکلمان کوفی بوده است.۶
اتهام تشبیه و تجسیم که تنها به تنی چند از متکلمان امامی کوفی در منابع انتساب داده شده، در بستر شایعه‌پراکنی معتزله و مقالات‌نگاران در گذر زمان چنان فربه گردید که در آستانه پیدایش مدرسه بغداد تمام امامیه پیشین در توحید و صفات متهم شدند.۷ در گفت‌وگویی از سید مرتضی و استادش شیخ مفید، به‌خوبی تصویری از این فضای منفی نسبت به کلام و متکلمان امامیه در دوران حضور دیده می‌شود. سید مرتضی با اشاره به اینکه پیوسته از معتزله میشنود تمام اسلاف امامیه مشبهه بودهاند و
1.. نعیم آبادی «علل افول مدرسۀ کوفه»،همان.
2.. سبحانی، «کلام امامیه؛ ریشهها و رویش‌ها»، همان، ص۲۹؛ نعیم آبادی، «علل افول مدرسۀ کوفه»، همان.
3.. میرزایی، «ابن راوندی و دفاع از اندیشۀ کلامی کوفه»، تحقیقات کلامی، شمارۀ ۴، ص۱۲۵-۱۴۱.
4.. هرچند کتاب فضیحة المعتزله اثر ابن راوندی مفقود شده شواهد این مطلب را میتوان در ردیۀ خیاط بر ابن راوندی با عنوان الانتصار و الرد علی بن راوندی الملحد که برخی جملات ابن راوندی را نقل کرده، دید.
5.. سبحانی و حسینی‌زاده خضرآباد، «آرای متکلمان نوبختی در میانۀ مدرسۀ کوفه و بغداد»، نقد و نظر، شمارۀ ۶۶، ص۱۰ و ۱۱؛ حسینی‌زاده خضرآباد، «نوبختیان در رویارویی با متکلمان معتزلی و امامی»، همان، ص۱۶-۲۲.
6.. قاضی عبدالجبار، تثبیت دلائل النبوه، ج ۲، ص۵۵۱؛ ابن تیمیه، بیان تلبیس الجهمیه، ج۱، ص ۴۰۹-۴۱۱.
7.. حسینی‌زاده خضرآباد، «کلام امامیه پس از دوران حضور؛ نخستین واگراییها»، همین مجموعه.
