565
جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد

۳. ایمان، مستوجب پاداش دائم است؛۱

۴. کسی که وارد بهشت شود و در آن استقرار یابد، هرگز به جهنم نمی‏رود؛۲

۵. نبودِ حیات در فلک و کواکبِ پیرامون آن؛۳

۶. همیشگی بودن عقاب کفر؛۴

۷. خداوند مستحق صفت ظالم، کاذب و کافر نیست؛۵

۸. کفار بدون شک معاقَب‏اند؛۶

۹. خدا راضی به‏کفر، شتم اولیا و تکذیب پیامبران خود نیست؛۷

۱۰. کسی که کبائر را حلال می‏داند، کافر است؛۸

۱۱. مرتکب کبیره کافر نیست و مخالفت خوارج، متأخر از اجماع است، بنابراین، مخالفت آنان آسیبی به اجماع نمی‏رساند؛۹

۱۲. خداوند جواهر را معدوم (فانی) و سپس آنها را اعاده می‏کند؛۱۰

۱۳. پیامبر صلی الله علیه و آله شفاعتِ پذیرفته‏شده‏ای در امت خود دارد؛۱۱

۱۴. استحقاق عقاب به علت ارتکاب فعل قبیح؛۱۲

۱۵. سقوط عقاب پس از توبه؛۱۳

۱۶. اثبات عذاب قبر؛۱۴

۱۷. اجماع مانع از اثبات امامتِ بالنص برای حضرت علی علیه السلام پس از عثمان (یعنی به عنوان خلیفه

1.. همان، ج۱، ص۱۴۸.

2.. همان، ص۱۵۰.

3.. همان، ج۲، ص۳۰۳.

4.. همو، الذخیرة فی علم الکلام، ص۳۰۰.

5.. همان، ج۳، ص۱۹۲.

6.. همان، ص۵۰۵؛ همو، رسائل الشریف المرتضی، ج۳، ص۱۷.

7.. همو، رسائل الشریف المرتضی، ج۱، ص۱۴۲.

8.. همان، ص۱۵۵.

9.. همان، ص۱۵۶.

10.. همو، الذخیرة فی علم الکلام، ص۱۴۵.

11.. همان، ص۵۰۵؛ همو، رسائل الشریف المرتضی، ج۱، ص۱۵۰.

12.. همو، الذخیرة فی علم الکلام، ص۲۹۸.

13.. همان، ص۳۲۰.

14.. همان، ص۵۲۹.


جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
564

۶. نکته پایانیِ بسیار مهم این‏ است که حجیت اجماع مخصوص اجماع همه اعصار بر یک مسئله نیست، بلکه اجماع علمای یک عصر هم حجیت دارد؛ زیرا امام معصوم در هر عصر وجود دارد و هیچ زمانی از او خالی نیست. بنابراین، اجماع هر عصر حجت می‏شود.۱ این نکته می‏تواند نقشی کلیدی در تبیین و فهم ماهیت اجماع از نظر سید مرتضی داشته باشد؛ چون بنابر آن برای اثبات حجیت اجماع، لزومی ندارد اجماع علمای امامیه همه اعصار احراز شود، بلکه کافی است که اجماع علمای امامیه یک عصر محرز شود. با توجه به این مطلب، می‏توان چنین فرض کرد که اجماع عصر سید مرتضی می‏تواند حجت باشد، گرچه مخالفانی در عصرهای گذشته داشته باشد.

تا کنون ارزش و حد و مرز کاربرد اجماع از نگاه سید مرتضی معلوم شد. اجماع از نظر او می‏تواند در کنار منابع علمی دیگر مانند عقل و خبر متواتر منبع مهمی برای استنباط مباحث کلامی باشد. دلیل اعتماد به اجماع داخل شدن آن زیر چتر «علم» است؛ یعنی علم به دخول امام معصوم در میان اجماع‏کنندگان.

از سوی دیگر، گرچه روش اجماع سید مرتضی در صورت و فرم ظاهری با اجماع معتزلی شباهت دارد، چون ماده و مصالح تشکیل‏دهنده آن با اجماع معتزلی اختلاف دارد، تفاوت بسیاری می‏یابد. در واقع مهم‌ترین ماده تشکیل‏دهنده اجماع سید، قول امام معصوم شیعیان است که معتزله به آن توجه نمی‏کنند. این مسئله سبب شد تا سید مرتضی در بسیاری از مباحث کلامی ـ که نمونه آن در اول مقاله گذشت ـ با معتزله و به‌خصوص معتزله بصره اختلاف نظر پیدا کند.

نمونه‏هایی از کاربرد اجماع در اعتقادات

با وجود آنچه پیش‌تر بدان اشاره شد، شاید قبول کاربرد اجماع در اعتقادات (اصول) برای برخی از خوانندگان دشوار به نظر برسد؛ زیرا معروف است که اجماع تنها در فقه کاربرد دارد، نه در کلام و بحث‏های اعتقادی. برای رفع این توهم به نمونه‏هایی از کاربرد اجماع در اعتقادات که در کتاب‏ها و رسائل سید مرتضی آمده، اشاره می‏کنیم:

سید مرتضی به اجماع امت بر مطالب زیر استدلال کرده است:

۱. یکسان بودن احکام بهشتیان و دوزخیان. بنابراین، اگر ثابت شود که بهشتیان مکلف نیستند، ثابت می‏شود دوزخیان نیز مکلّف نیستند؛۲

۲. یکسان بودن معارف اهل آخرت؛۳

1.. همو، الذخیرة فی علم الکلام، ص۴۳۵؛ الذریعة الی اصول الشریعه، ج۲، ص۶۳۳.

2.. همو، رسائل الشریف المرتضی، ج۲، ص۱۳۴.

3.. همان، ص۱۳۸.

  • نام منبع :
    جستارهایی در مدرسه کلامی بغداد
    سایر پدیدآورندگان :
    جمعی از پژوهشگران، زیر نظر محمدتقی سبحانی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 39409
صفحه از 657
پرینت  ارسال به